Brakteat Bolesława Pobożnego

Od końca lat 30. XIII wieku w podzielonej na dzielnice Polsce do władzy dochodziło kolejne, czwarte już pokolenie książąt dzielnicowych. W Wielkopolsce jego reprezentantami byli bracia Przemysł I (urodzony około 1220–1221) oraz Bolesław Pobożny (urodzony około 1224–1227). Do przeżytków należała wówczas idea zwierzchności nad krajem władającego Małopolską księcia seniora, wyposażonego w zespół zastrzeżonych uprawnień i przywilejów. Przypisane do jego osoby wyłączne prawo do emisji pieniądza stawało się już w ostatnich dekadach XII wieku udziałem władców regionalnych, prowadząc z czasem do rozpadu Polski na wiele prowincji monetarnych.

Z okresem współrządów w Wielkopolsce książąt Przemysła I i Bolesława są związane dwie emisje denarów. Na awersie pierwszej z nich widzimy postać przyklękającego rycerza z mieczem, a na stronie odwrotnej głowę ze starannie uczesanymi, długimi włosami. Tematem awersu kolejnego denara jest wyobrażenie księcia na majestacie i popiersie św. Wacława na rewersie. Równolegle z wybijanymi stemplem awersu i rewersu denarami dwustronnymi emitowano w Polsce XIII-wiecznej denary jednostronne, wytwarzane na bardzo cienkiej blaszce (łac. bractea), zwane stąd brakteatami. Postępująca wówczas dewaluacja pieniądza prowadziła do zmniejszania wagi wybijanych monet, które w połowie XIII wieku nie przekraczały na ogół 0,2 g. Brakteaty nie były jednak tak małą jednostką pieniężną, jak mogłoby się wydawać, w połowie XIII wieku dwie takie monety pozwalały bowiem na pokrycie kosztu dobowego wyżywienia człowieka.

Przykładem tego typu emisji jest omawiany w tym miejscu brakteat Bolesława Pobożnego, powstały po 1257 roku, w okresie jego samodzielnych rządów. Widzimy na nim zwrócone w prawo popiersie rycerza w hełmie, ukazane w otoczeniu muru z bramą i dwiema wieżami, pomiędzy którymi jest zatknięty proporzec. Interesujące jest to, że obok prezentowanej tutaj odmiany bez napisów notowane są egzemplarze z poziomo zakomponowanymi literami – BOL, odnoszącymi się najpewniej do osoby księcia.

Przedstawienie na monecie księcia w zbroi z proporcem na tle muru służyło zamanifestowaniu jego suwerennej terytorialnej władzy, podkreślało przymioty rycerskie i zdolności obronne. Wskazywało także na znaczenie grodu, z którego zarządzał krajem.

Tomasz Markiewicz