Przepustnica tkacka

Tkactwo jest techniką rękodzielniczą o bardzo starych i bogatych tradycjach. Podobnie jak inne ludowe rzemiosła wykształciło szereg specyficznych dla siebie narzędzi. Jednym ze sprzętów pomocniczych używanych w procesie powstawania tkaniny była przepustnica, czyli cienka prostokątna deseczka z krótką rączką i dwoma rzędami otworów biegnących wzdłuż jej dłuższych boków. Służyła do utrzymania porządku w paśmie nici przewijanych ze szpul umieszczonych w specjalnej pionowej ramie – grotownicy – na snowadło, czyli ramowy, obrotowy stelaż. Proces ten był skomplikowany i wymagał sporych umiejętności. Szpule z nawiniętą na nie przędzą układano w grotownicach i nić z każdej z nich przewlekano przez znajdujące się w przepustnicy otwory. Następnie nitki motano na snowadło uważając przy tym, żeby poszczególne grupy były od siebie rozdzielone. Licząc obroty snowadła ustalało się długość osnowy. Gdy wszystko zostało nawinięte, nici zdejmowano z ramy i zawijano w warkocze. Przepustnica ułatwiała pracę, nie była jednak narzędziem niezbędnym. W jej zastępstwie tkaczka mogła użyć własnej dłoni – rolę otworów w przepustnicy pełniły wtedy przerwy między palcami. Zdarzało się, że przepustnica była podarunkiem, który panna młoda otrzymywała od swojego przyszłego męża, wtedy najczęściej była bogato zdobiona. Piękny ornament, zdobiący zarówno deseczkę jak i jej rączkę ma pochodząca z 2. połowy XIX wieku przepustnica znajdująca się w zbiorach etnograficznych Muzeum Narodowego w Szczecinie. Zdobiona jest wyciętymi w drewnie sercami i występującymi powszechnie w zdobnictwie całego Pomorza Zachodniego rozetami. Oba te motywy dekoracyjne miały w ludowych wierzeniach bogatą symbolikę. Serce uznawane było za siedzibę ludzkiej duszy i wiązano je ze szczęściem i siłami życiowymi, a rozetom przypominającym umieszczone w okręgach kwiaty o symetrycznych płatkach przypisywano właściwości ochronne.

Agnieszka Słowińska