Widok Krakowskiego Przedmieścia w Lublinie

Obraz Marcina Zaleskiego ukazuje fragment dawnego Lublina. Widnieje na nim część śródmieścia – ulica Krakowskie Przedmieście w okolicach Bramy Krakowskiej, stanowiącej wejście na Stare Miasto. Takie ujęcie, złożone tylko z elementów architektonicznych, lub, jak u Zaleskiego, z rozwinięciem rodzajowym w postaci sztafażu, było często wybierane przez grafików i malarzy przedstawiających gród nad Bystrzycą. Z czasem stało się „emblematycznym” motywem ikonograficznym Lublina. Jego różne wersje można odnaleźć w licznych przykładach: u L. Urmowskiego, F. K. Dietricha, A. Orłowskiego, W. Gersona, L. Wyczółkowskiego, S. Trachtera.

Praca Zaleskiego pochodzi najpewniej z wczesnego okresu twórczości artysty, z około 1820 roku. Przemawia za tym jej poziom artystyczny, niedorównujący osiągnięciom dojrzałej fazy działalności, ale też przedstawione przez malarza ujęcie wiernie powtarza schemat zastosowany przez kilku grafików (na przykład F. K. Dietricha). Wskazuje to na fakt, że z dużym prawdopodobieństwem została wykonana na podstawie jakiejś wybranej ryciny. Malarz posługiwał się czasem taką metodą, także w późniejszych latach, wykonując na zamówienie widoki różnych miejsc. Przeniesienie kompozycji graficznej na wersję malarską mogło też być rodzajem praktycznego ćwiczenia. Jako artysta samouk Zaleski zdobywał umiejętności warsztatowe przez kopiowanie dzieł znanych mistrzów. W młodości praktykował w warszawskich dekoratorniach teatralnych, gdzie doskonalił się w dziedzinie perspektywy. Dzięki wysiłkowi, wrodzonemu talentowi i artystycznej samowiedzy udało mu się wypracować własny styl, w którym nie ma śladów odtwórczego, wtórnego naśladownictwa. Marcin Zaleski jest uznawany za najwybitniejszego polskiego wedutystę XIX wieku. Pozostawił wiele widoków polskich miast. Jako jeden z nielicznych artystów w malarstwie polskim ukazywał też wnętrza monumentalnych budowli – świątyń, gmachów publicznych. Przedstawione przez artystę – z popisowo stosowaną perspektywą zbieżną, łagodną kolorystyką i dbałością o najmniejsze detale – pejzaże miejskie i wymienione wnętrza stanowią często jedyny zapis wyglądu, czasami wręcz dowód na istnienie określonych przestrzeni bądź poszczególnych budowli Warszawy, Krakowa, Wilna, zniszczonych przez różne wydarzenia, głównie w czasie II wojny.

Bożena Kasperowicz