Stanisław August Poniatowski - nadanie praw dysydentom

Podjęte w Polsce w pierwszych latach panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego (1764–1795) reformy wzbudziły sprzeciw państw ościennych, szczególnie Rosji pod panowaniem Katarzyny II (1762–1796), która dążyła do utrwalenia protektoratu nad swoim zachodnim sąsiadem. W wyniku zręcznej i bezwzględnej polityki rosyjskiego ambasadora Nikołaja Repnina Sejm Rzeczypospolitej w 1768 roku uchwalił katalog fundamentalnych praw ustroju państwa, których niezmienność gwarantowała Rosja. Obok wolnej elekcji i liberum veto prawa kardynalne obejmowały kwestie wyznaniowe. Zagwarantowano katolicyzmowi statusu religii panującej, jednocześnie przywrócono protestantom i dyzunitom zupełną wolność kultu, prawo budowy i odbudowy świątyń i szkół oraz równe i nieograniczone prawo pełnienia funkcji publicznych. Zwolennikiem przywrócenia praw dysydentom był także ulegający oświeceniowym ideom Stanisław August Poniatowski. Była to jednocześnie trudna i drażliwa społecznie kwestia, którą Rosja wykorzystała do wywołania konfliktu między konserwatywną szlachtą a obozem reform.

Przywrócenie praw dysydentom w Polsce było w Europie wydarzeniem doniosłym. Upamiętnia je medal powstały w Norymberdze, w pracowni uznanego medaliera Johanna Leonarda Oexleina (1715–1787). Nie wiadomo, z czyjej inicjatywy powstała ta praca. Jej awers przedstawia popiersie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w zbroi z narzuconym na nią płaszczem gronostajowym i dookolnym napisem, w tłumaczeniu: „Stanisław August, z Bożej łaski król Polski, wielki książę litewski”. Przedstawienie władcy być może jest wzorowane na anonimowym portrecie z około 1765 roku lub powstałym po tej dacie w Paryżu miedziorycie Antoine’a de Marcenaya de Ghuya. Na stronie odwrotnej widnieje budowla stylizowana na antyczną Świątynię Zgody – opisana na portalu słowem: „CONCORDIA”. Przed jej wejściem stoją dwie całujące się postacie, symbolizujące Sprawiedliwość i Pokój. Umieszczony poniżej łaciński napis wskazuje na motyw powstania medalu, w tłumaczeniu: „Prawa dysydentom przywrócone, 1768”.

Egzemplarz Muzeum Narodowego w Lublinie jest darem z zapisu Julii Sekutowicz, żony Przewodniczącego Sądu Apelacyjnego w Lublinie Bolesława Sekutowicza (1881–1939), przekazanym instytucji po jej śmierci, 28 marca 1949 roku.

Tomasz Markiewicz