Dzbanek z pokrywką

Majolikę nieborowską zaliczamy do najciekawszych przykładów XIX-wiecznej ceramiki europejskiej. Nawiązywała do najlepszych wzorów włoskich i francuskich. W XIX wieku w przypadku sztuki polskiej tendencje do odwoływania się do przeszłości miały często zabarwienie patriotyczne i takie motywy odnajdujemy w wyrobach nieborowskich. Inspiracja tematyką mitologiczną stanowiła drugi ważny element produkcji.

W manufakturze artystycznej księcia Michała Piotra Radziwiłła w Nieborowie byli zatrudnieni specjaliści, lokalni rzemieślnicy i artyści, utalentowani przedstawiciele zubożałego ziemiaństwa oraz mieszkańcy okolicznych wsi. Wśród dekoratorów znajdowali się uczniowie warszawskiej Klasy Rysunkowej, prowadzonej w latach 1871–1896 przez Wojciecha Gersona. Kształcili się tam tacy artyści, jak: Józef Chełmoński, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński czy Leon Wyczółkowski. Dekoracja ceramiki tworzona była także przez uczennice warszawskich malarni porcelany. To zaważyło na indywidualnej niepowtarzalnej dekoracji tych wyrobów. Manufakturę nieborowską prowadził Stanisław Thiele, który kształcił się we Francji, a doświadczenie zdobywał w fabryce Antoine’a Montagnona w Nevers.

Dzbanek na nodze z kolekcji Muzeum Narodowego, dekorowany motywem amorków na tle pejzażu, był inspirowany konkretnym przykładem majoliki francuskiej, wykonanym w Nevers, a znajdującym się do dziś w zbiorach w Nieborowie (nr inw. NB 1837). Wysoka jakość rysunku, staranny dobór delikatnych pastelowych barw, dynamiczna kompozycja decydują o wartości artystycznej, ale i ekspozycyjnej zabytku.

Majolika z barwnymi motywami figuralnymi, swobodnie szkicowo malowanymi scenkami rodzajowymi, cieszyła oko, ale często była poddawana surowej krytyce. Polemiki na temat jej wartości artystycznej i oryginalności pomysłu można odnaleźć w ówczesnej prasie. Bolesław Prus był jej zdecydowanym przeciwnikiem, doszukując się w formach naczyń inspiracji ceramiką niemiecką, i postulował powrót do rodzimych, nawet ludowych wzorów. Natomiast Wojciech Gerson, doceniając wysiłki twórców z Nieborowa, pisał: „[…] fabryka nieborowska mogłaby […] być owym rozsadnikiem dobrego gustu, siewcą ziarna swojskiego, wypielęgnowanego na ojczystej niwie”.

Magdalena Norkowska