Tłok pieczętny do tuszu z godłami Pilawa i Szreniawa

Tłok pieczętny z godłami Pilawa i Szreniawa

W zbiorach Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie zachowało się przeszło czterdzieści zabytków sfragistyki, czyli pieczęci lub tłoków pieczętnych. Określenie sfragistyka pochodzi od greckiego słowa sphragis oznaczającego pieczęć (alternatywnie, od języka łacińskiego – sigillum – sygillografia) i definiuje gałąź pomocniczych nauk historycznych, której badania koncentrują się na pieczęciach – odczytywaniu ich znaczenia, a także ustalaniu okoliczności ich powstania. Historia sfragistyki sięga XIX wieku; dostrzeżono wówczas, że pieczęcie mogą stanowić wartościowy materiał źródłowy, wnoszący wiedzę w zakresie ustaleń politycznych, heraldycznych, z zakresu dyplomacji, a także innych wątków związanych z przeszłością.

Zespół pieczęci i tłoków pieczętnych zachowanych w zbiorach Muzeum pod względem czasu powstania sięga aż do XVIII wieku. Pieczęcie oraz tłoki dotyczą nie tylko dóbr wilanowskich. Zespół zawiera obiekty, które powiązać można z konkretnymi osobami – właścicielami Wilanowa w kontekście piastowanych przez nich urzędów, ale także takie, które dokumentują system administrowania dobrami i ich funkcjonowania, nie tylko wilanowskimi.

Prezentowany tłok pieczętny jest tłokiem pieczętnym do tuszu (inne tłoki mogą być używane do pieczęci lakowych). Jego typariusz (część zawierająca odbijany obraz), o kształcie okręgu, jest wklęsłoryty (tzn. że odbijany obraz jest wycięty w głąb). Niewielka rączka tłoku ma formę spłaszczonego walca i składa się z drewnianego trzonu w żelazno-blaszanej oprawie. W polu pieczętnym znajduje się szwajcarska tarcza herbowa (co jest określeniem definiującym jej kształt) podzielona wertykalnie na dwie równe części. W jednym polu znajduje się godło Szreniawa bez Krzyża, o kształcie odwróconej litery „S”, symbolizującej bieg rzeki, w drugim godło Pilawa -trzeciapółkrzyż. Tarczę wieńczy dziewięciopałkowa korona hrabiowska z pióropuszem z pięciu strusich piór. Oba godła uzupełniają kompozycyjnie motywy tła: za Szreniawą jest to rozpięty, pofałdowany płaszcz gronostajowy, za Pilawą panoplia, tzn. ułożone elementy uzbrojenia, w tym szable, trzy chorągwie i lufa armatnia. Poniżej na wstęgach zawieszone są dwa czteroramienne krzyże orderowe. Tłok najprawdopodobniej wiąże się z okresem, kiedy właścicielami Wilanowa byli Aleksandra z Lubomirskich (1758 albo 1760-1831) oraz jej małżonek, Stanisław Kostka Potocki (1755-1821).

sfragistyka, sphragis, Aleksandra z Lubomirskich, Stanisław Kostka Potocki, właściciel Wilanowa, typariusz, pole pieczętne, Pilawa, Szreniawa