Portret Róży Duchowej

W 1925 roku Witkacy poświęcił się sztuce portretowej, realizowanej w ramach jednoosobowej „Firmy Portretowej S.I. Witkiewicz”, która miała się stać źródłem szybkiego zysku i zaradzić kłopotom finansowym. Zasady tworzenia wizerunków w technice pastelu, węgla, kredek i ołówka artysta zdefiniował w szczegółowym regulaminie, określając literami A, B, C, D i E charakter pięciu podstawowych typów oraz ich kombinacji. Portrety Witkacego często były tworzone pod wpływem substancji psychoaktywnych – narkotyków, odurzających leków czy alkoholu, a swój stan artysta opisywał przy pomocy literowych i liczbowych skrótów. Ukończony we wrześniu 1934 roku portret Róży Duchowej powstał w trudnym okresie życia artysty trapionego problemami finansowymi i nasilającymi się kłopotami ze zdrowiem. Niepowodzeniom wydawniczym Witkacego postanowił zapobiec mąż portretowanej, Kazimierz Józef Duch – doktor praw i wpływowy polityk pełniący wiele ważnych funkcji w wojsku i administracji państwowej. Dzięki jego zaangażowaniu wydano traktat filozoficzny Pojęcia i twierdzenia implikowane przez pojęcie Istnienia. W dowód wdzięczności Witkacy dedykował Duchowi swoją rozprawę Ogólna krytyka materializmu fizykalnego. Wizerunek ujętej w popiersiu Róży powstał w typie E+D, zakładającym „dowolną interpretację psychologiczną według intuicji firmy”, bez użycia środków psychoaktywnych. Zazwyczaj ten typ służył portretom kobiet, których wyjątkowa uroda wywarła wrażenie na artyście. Docenił on klasyczne rysy modelki, urok dużych, wyrazistych, ciemnych oczu patrzących na widza z pewną zalotnością, i wyraźnie wykrojonych karminowych ust. Duchowa została sportretowana realistycznie, z dbałością o detal. Szkicowo, dość umownie ujęta błękitna kotara (?) tworzy wąski kadr podkreślający urodę kobiecej twarzy. Wizerunek powstał bez użycia alkoholu (NΠ) i papierosów (NP). Artysta wypił jedynie filiżankę herbaty (herb), co w towarzystwie damy z wyższych sfer należało do dobrego tonu i pozwalało przezwyciężyć zmęczenie.

Anna Hałata