W pracowni Apellesa XIII

Trzy fotografie „W pracowni Apellesa XI, XII, XIII” (ok. 1984) stanowią część najbardziej znanego dzieła Mikołaja Smoczyńskiego – „The Secret Performance”. Cykl ten powstawał w latach 1983–1993 w pracowni Instytutu Wychowania Artystycznego UMCS w Lublinie. Smoczyński studiował malarstwo, jednak szybko postanowił „próbować realizować malarstwo” w kontekście i za pomocą innych mediów. Na początku rozmontował swoje obrazy, niedokończone lub nigdy nie namalowane, i połączył ich części (płótno, listwy ram) w dwa obiekty. Tak powstał „Double Object” (1980), który zapoczątkował doświadczenia Smoczyńskiego z fotografią, i bez którego artysta nie rozpocząłby „The Secret Performance”. W pierwszych pracach z tego cyklu, w tym w znajdujących się w kolekcji Muzeum Narodowego w Szczecnie, Smoczyński wykorzystywał elementy „Double Object”. Smoczyński był niezwykle precyzyjny w aranżacji przestrzeni i ustawieniu kadrów, własnoręczne wykonywał finalne odbitki. Dla niego proces twórczy, od momentu narodzin idei dzieła, był równie ważny jak rezultat. Świadczą o tym pozostawione przez niego teksty, zapisy przemyśleń, towarzyszących mu podczas przygotowań do realizacji danej wystawy (w latach dziewięćdziesiątych były to najczęściej efemeryczne instalacje tworzone do konkretnej przestrzeni galerii) oraz komentarze analityczno-krytyczne swoich prac spisane ex post.

Tytuł „W pracowni Apellesa” sugeruje odniesienie do tradycji malarstwa przedstawiającego pracownię artysty oraz ukazywanie „obrazu w obrazie”. Czarnobiałe fotografie Smoczyńskiego, minimalistyczne w formie, są głębokim namysłem nad problemem malarstwa i rzeczywistości: co określa się jako obraz, i co rozumieć można jako rzeczywistość.

Marlena Chybowska-Butler