W pracowni Apellesa XII

Trzy fotografie będące w kolekcji Muzeum Narodowego w Szczecinie zatytułowane „W pracowni Apellesa XI, XII, XIII” stanowią część najbardziej znanego dzieła Mikołaja Smoczyńskiego – „The Secret Performance” (1983–1993). Cykl te został zainspirowany jego pracą „Double Object”, która powstała jako wyraz „prób realizacji malarstwa” za pomocą środków sztuki współczesnej. Ze swoich obrazów rozmontowanych na części Smoczyński stworzył dwie przestrzenne formy. Po przeniesieniu ich do pracowni Instytutu Wychowania Artystycznego w Lublinie odkrył nowe możliwości dla swojej sztuki, analizy malarstwa i obrazu. Rozpoczął eksperymenty z fotografią wykorzystując różne obiekty, przemieszczał je w czasie długiego naświetlania klatki fotograficznej. Były to jego performances „dla jednej osoby”. Z czasem Smoczyński zrezygnował z obiektów, jego prace coraz bardziej wnikały w przestrzenie, dla których i w których powstawały. Od lat dziewięćdziesiątych tworzył i dokumentował swoje architektoniczne interwencje przestrzenne – efemeryczne instalacje w przestrzeniach galerii. Czarnobiała fotografia stała się jednym z ważniejszych mediów, jakimi Smoczyński się posługiwał. Doskonale łączył ją ze swoimi realizacjami przestrzennymi.

Twórczość Smoczyńskiego, mimo minimalnych środków wyrazu jest wyrafinowana wizualnie i nośna ideowo. Metafizyka i mistyka obrazu, a w konsekwencji malarstwa, były niezwykle istotne dla jego twórczości. Świadczą o tym jego teksty, zapisy przemyśleń towarzyszących mu podczas przygotowań do realizacji danej instalacji oraz komentarze analityczno-krytyczne swoich prac spisywane później. Tytuł „W pracowni Apellesa” sugeruje odniesienie do tradycji przedstawień atelier artysty, często wypełnionego obrazami (obraz w obrazie), ale również przypomina o starożytnym kanonie w sztuce, rozumianym jako obiektywna prawda, którą artyście udało się odkryć.

Marlena Chybowska-Butler