Kompozycja

Twórczość Witkacego – Stanisława Ignacego Witkiewicza (1885–1939) – malarza, rysownika, fotografa, dramaturga, filozofa i teoretyka sztuki – należy do najbardziej oryginalnych i odrębnych zjawisk sztuki polskiej XX wieku. W rozważaniach teoretycznych, zawartych między innymi w Nowych formach w malarstwie i wynikających stąd nieporozumieniach, Witkacy głosił „nienasycenie formą” i bezwzględny jej prymat nad treścią. Mimo to w dziełach artysty pojawiają się nierzadko dość wyraźne odniesienia literackie, a kompozycja ukrywa określoną treść – jak w przypadku przechowywanej w Muzeum Narodowym w Lublinie Kompozycji z łabędziami czy innych pracach artysty – Monologu grabarza z Hamletem czy Kuszeniu św. Antoniego. Można przypuszczać, że druga z „lubelskich” kompozycji – należąca do wczesnych prac Witkacego, niedatowana i pozbawiona autorskiego tytułu, może również odnosić się do któregoś z utworów literackich. Witkacy przedstawił w niej dwie postacie w scenerii górskiego krajobrazu – mężczyznę w odświętnym stroju, peruce, ze szpadą u boku. Rumieniec na jego policzku i uniesione ku górze ręce zdradzają silne emocje powodowane zapewne relacją, która łączy go z niedostępną, odwróconą kobietą o płomiennorudych włosach, sportretowaną w czarnej, odsłaniającej plecy sukni. Być może zabarwione groteskowym, tak charakterystycznym dla Witkacego, widzeniem świata przedstawienie kryje biograficzne wątki i echa dwuletniego, burzliwego romansu młodego artysty z Ireną Solską – wybitną aktorka teatralną i muzą młodopolskich malarzy, nazywaną przez Boya-Żeleńskiego „egerią symbolizmu, modernizmu, dekadentyzmu”. Rozgoryczony zerwaniem Witkacy stworzył serię portretów Solskiej; uczynił ją również pierwowzorem śpiewaczki operowej Akne Montecalfi – perwersyjnej femme fatale z powieści 622 upadki Bunga, czyli Demoniczna kobieta. Będąca źródłem wszelkiego zła Akne jest jednocześnie przekleństwem zakochanego w niej młodego Bunga – alter ego artysty.

Anna Hałata