Szkic głowy męskiej (typ Zygmunta Augusta)

Szkic jest techniką wspomagającą artystę przed przeniesieniem pełnej kompozycji na płótno. Daje możliwość wykonania wielokrotnych prób, zanim ostatecznie stanie się elementem malarstwa. Tytaniczną pracę Matejki przy ogromnych płótnach poprzedził wysiłek włożony w przygotowania, pasja w oglądaniu dawnego malarstwa i pokora względem swoich umiejętności.

Warsztat artystyczny to podstawa niezbędna przy opowiadaniu historii tak bogatych w ilość przedstawianych osób. Jednocześnie Matejko już za życia był krytykowany za anachronizm w komponowaniu na płótnie postaci, które nie mogły się spotkać. Podporządkował swoje malarstwo interpretowaniu historii.

Jednym z ważniejszych elementów obrazów Matejki były dłonie – część ciała, która podobnie jak twarz pozwala na wyrażanie emocji. Dla artysty ręka jest narzędziem twórczym, w obrazie gestykulacja i mimika współgrają, składając się na opowiadanie historii. Szkic głowy męskiej posiada tę właśnie spójność, gest dłoni opartej na głowie i zmarszczone brwi potęgują ekspresję postaci. W podobnej pozie został przedstawiony król na obrazie Zygmunt August w ogrodzie wileńskim.

Matejko wyniósł niektóre zasady, których potem ściśle trzymał się, a mianowicie […] wierność rysunku, prawdę w oddaniu malowanego przedmiotu i dokładne a bardzo sumienne wykończenie całości obrazu, bo tego profesor Stattler zawsze wymagał.

Klara Sadkowska