Budowa kościoła ewangelickiego

Wśród praw nadanych w 1768 roku innowiercom przez Sejm Rzeczypospolitej było przyzwolenie na wznoszenie budowli sakralnych. Na tej podstawie król Stanisław August Poniatowski (1764–1795) 15 stycznia 1777 roku wydał przywilej budowy świątyni gminie ewangelicko-augsburskiej w Warszawie. Spośród trzech przedstawionych projektów budowli monarcha wybrał klasycystyczną koncepcję przygotowaną przez Szymona Bogumiła Zuga (1733–1807), inspirowaną rzymskim Panteonem i kościołem Najświętszej Maryi Panny w Dreźnie.

Rozpoczęcie budowy 24 kwietnia 1777 roku upamiętnia medal, ufundowany przez gminę ewangelicką w Warszawie. Awers przedstawia budowlę sakralną otoczoną łacińską inskrypcją, w tłumaczeniu: „Wysłuchaj każdego, kto będzie się modlił w tym miejscu” oraz z poziomym napisem umieszczonym poniżej: „Dnia 24 kwietnia roku Pańskiego 1777, 13 roku panowania króla Stanisława Augusta”. Odwrotną jego stronę wypełnia dziewięciowierszowy łaciński napis, w tłumaczeniu: „Świątynię tę Bogu Trójjedynemu Najwyższemu poświęconą zgromadzenie warszawskie wyznania augsburskiego za zezwoleniem króla Stanisława Augusta i Rzeczypospolitej stawiać zaczęło”. Warto wiedzieć, że na omawianym medalu odwzorowano pierwotny, niezrealizowany projekt budowli. Już w trakcie wybijania medalu Szymon Bogumił Zug wprowadził korektę w planie architektonicznym kościoła. Dotyczyła ona przede wszystkim kopuły świątyni, do której dodano nadbudówkę z przeszklonymi kolumnami. Rozwiązanie to zapewniło więcej światła we wnętrzu. Tymczasem uszkodzenie stempla wymusiło wykonanie nowej matrycy awersu, na której uwzględniono modernizację planu budowli. Uważa się, że medali przedstawiających pierwotne założenie architektoniczne wybito mniej. Wiadomo, że egzemplarz tej pracy w złocie otrzymał nie tylko polski król, ale także między innymi cesarzowa Rosji Katarzyna II (1762–1796) oraz król Prus Fryderyk II (1740–1786), którzy byli gwarantami praw przyznanych innowiercom.

Autorem pracy jest Jan Filip Holzhaeusser, nadworny medalier Stanisława Augusta Poniatowskiego, którego sygnatura widnieje na awersie obok sygnatury Szymona Bogumiła Zuga.

Nasz egzemplarz jest kopią, najprawdopodobniej XIX-wieczną, wykonaną w technice odlewu. Jego średnica 52,1 mm jest o niespełna 1 mm mniejsza od oryginału.

Tomasz Markiewicz