Koło dworca | U nàdraži

Baraki obozów koncentracyjnych i zburzona Warszawa stały się dowodem hitlerowskiego bestialstwa. Ich wstrząsające zdjęcia obiegły świat, budząc pytania o kondycję współczesnego człowieka, możliwość rozwoju cywilizacji w cieniu Zagłady, a także moralny obowiązek artysty i sztuki po Holocauście. Obozowe przeżycia lewicowych twórców i ich rodzin znalazły odzwierciedlenie w ich rozliczeniowych dziełach. Podobna retoryka, wyrażona chociażby we wstrząsającym plakacie Paula Colina, towarzyszyła wystawie Warszawa oskarża, pierwszej ekspozycji zorganizowanej przez Biuro Odbudowy Stolicy w salach Muzeum Narodowego, przeniesionej następnie do Paryża. Jeden z najbardziej symbolicznych motywów pojawiających się na wielu fotografiach – stalowa konstrukcja wysadzonego Dworca Głównego przy Alejach Jerozolimskich – został uwieczniony także w kolorystycznie przygnębiającym cyklu Warszawa 1946 (1947–1948) Jaroslava Paura, studenta praskiej Akademii Sztuk Pięknych. Przebywający w Polsce malarz, zafascynowany francuskimi prądami, surrealizmem i egzystencjalizmem, utrwalił na innym płótnie budowę Trasy W–Z, jeszcze przed dodaniem figuratywnych dekoracji rzeźbiarskich. W chwili wprowadzenia nowej doktryny realizmu socjalistycznego ponure obrazy fizycznego zniszczenia oraz artystycznego „rozkładu” zastąpić miały optymistyczne wizje świetlanej przyszłości. Paur zdążył otrzymać za swe warszawskie prace odznaczenie Polonia Restituta. Pomnik dla zburzonego miasta (1947–1954) Ossipa Zadkine’a, ukazujący zdeformowaną postać ludzką z wyrwanym sercem, był wkrótce zupełnie nie do pomyślenia, tak w Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, jak i zupełnie inaczej doświadczonej przez wojnę Republice Czechosłowackiej.

Szymon Piotr Kubiak