Wisior z liter IHS księcia Franciszka I (1577-1620)

Wisior z monogramem Chrystusa wydobyty został z sarkofagu księcia Franciszka I. Jego kompozycja oparta jest na schemacie równoramiennego krzyża, w który wpisano wysadzane diamentami splecione litery IHS. Zakończenia ramion krzyża, a także punkt ich przecięcia zostały zaakcentowane diamentami w dużych, kwadratowych kasztach. Całość otacza ażurowy ornament z miękko wygiętych wolut, drobnych listków i pokrytych niebieską emalią kwiatków niezapominajek. Pierwotnie ażurowa rama była bardziej barwna niż obecnie: oprócz błękitnej, białej i zielonej emalii zdobiły ją akcenty czerwieni (ślady transparentnej emalii w tym kolorze zachowały się szczątkowo na grzbietach wolut).

Kompozycja odznacza się klarownością i elegancją. Najbliższe analogie dla szczecińskiego klejnotu można znaleźć w „księdze klejnotów” („Kleinodienbuch”) hamburskiego złotnika Jacoba Moresa Starszego z lat 1593–1603 (Staats- und Universitätsbibliothek Hamburg). Zawieszenia Moresa, mimo iż bardziej rozbudowane niż szczecińskie, są w partiach środkowych zbliżone do klejnotu księcia Franciszka. Podobieństwa widoczne są zarówno w kompozycji liter IHS przeplecionych z motywem krzyża i w zaakcentowaniu większymi kasztami środka i zakończeń ramion krzyża, jak również w motywach ornamentalnych: czerwonych i białych wolutach połączonych z kwiatami niezapominajek.

Chrystogram IHS jest skrótem od greckiego zapisu imienia Jezus. Klejnoty IHS były popularne od późnego średniowiecza, co wiązało się z rozwijającym się od XV wieku kultem imienia Jezus. W kulturze katolickiej miały znaczenie dewocyjne, natomiast dla protestantów były symbolem wiary w Chrystusa. W inwentarzach klejnotów książąt pomorskich kilkakrotnie wymieniane są klejnoty „z imieniem Jezus”, najczęściej wysadzane diamentami, rubinami oraz szmaragdami.

Monika Frankowska-Makała