Święty Onufry

W kulturze ludowej liczną grupę istot o właściwościach dobroczynnych stanowili święci, którzy przede wszystkim byli patronami dni, niekiedy pór roku, a nawet poszczególnych lat. Na co dzień posługiwano się nie datami, lecz nazwami świąt kościelnych i w ten sposób święci zostali skojarzeni z porami roku („Od św. Marcina zima się zaczyna”), zjawiskami atmosferycznymi („Na św. Kazimierza dzień się z nocą przymierza”), pracami gospodarczymi („Święty Jan trawę kosi”), początkiem okresów religijnych („Święta Katarzyna adwent rozpoczyna”), ze zjawiskami społecznymi („Na św. Idzi w swaty do mnie przyjdzi”). Przysłowie „Na św. Onufry otwierajcie kufry” jest jednym z wielu zapomnianych porzekadeł, których znaczenie trudno dziś odczytać. Może ma przypominać o tym, iż w czerwcowe ciepłe dni należy przewietrzyć zimową garderobę przechowywaną w kufrach i skrzyniach? Przez nawiązanie do kufrów prawdopodobnie święty jest patronem panien na wydaniu, którym szykowano posag w wiannych skrzyniach. Także do niego z modlitewnymi prośbami zwracali się tkacze, dorożkarze, podróżni i pielgrzymi.

Święty Onufry żył w IV wieku. Według tradycji był synem perskiego lub egipskiego władcy, ale zrezygnował z dworskiego życia i jako młodzieniec zamieszkał w klasztorze w Hermopolis. Przeniósł się na pustynię w pobliżu Tebaidy, gdzie na modlitwie i pokucie spędził sześćdziesiąt lat. W ikonografii jest przedstawiany jako stojący starzec z długimi włosami i brodą, które okrywają jego nagie ciało. Nagość tu jest symbolem ascezy, porzucenia wszelkich ziemskich bogactw i spraw. Towarzyszy mu często anioł z kielichem i hostią. Według legendy oprócz pustynnej roślinności święty żywił się tylko chlebem i wodą. W tle często jest ukazywana grota z drzewem daktylowym obok oraz dwa lwy kopiące jego grób. Taki wizerunek dominuje na obrazach i ikonach. Rzeźby ukazują świętego przeważnie w pozycji klęczącej, modlącego się. W figurach o zwartej bryle uwagę przykuwa dekoracyjnie rzeźbiarsko potraktowana partia włosów i brody przykrywających postać.

Kult św. Onufrego rozpowszechnił się szczególnie w Kościołach Wschodu. W Polsce, na Lubelszczyźnie, w Jabłecznej nad Bugiem, tuż przy granicy z Białorusią, znajduje się monastyr z relikwią świętego. To jeden z głównych polskich ośrodków prawosławia. Odpust w święto patrona, w dniach 24–25 czerwca, gromadzi w malowniczo położonym sanktuarium tysiące wiernych.