Krajobraz tatrzański

Wojciech Gerson od czasów młodzieńczych prowadził ekspedycje krajoznawczo-etnograficzne. W latach 1849–1953 z tzw. cyganerią warszawską pieszo zwiedził Kielecczyznę, Lubelszczyznę, Mazowsze, Kujawy, Wileńszczyznę i Kowieńszczyznę. Powstałe wówczas szkice wykorzystał w tece graficznej Ubiory ludu polskiego, wydanej w 1855 roku. Gdy po studiach w Sankt Petersburgu (1853–1855) i Paryżu (1856–1858) powrócił do Warszawy, był artystą gruntownie przygotowanym do prowadzenia własnych kursów. Erudycja wypływająca ze znajomości historii i literatury pięknej oraz perfekcyjne opanowanie rysunku stały się podstawowymi umiejętnościami wpajanymi uczniom. Tę konserwatywną konstrukcję światopoglądową wzbogacały jednak wcześniejsze doświadczenia plenerowe oraz symptomy otwarcia na propozycje spod znaku realizmu Gustave’a Courbeta. W 1860 roku Gerson uczestniczył w założeniu Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, a także wyruszył w pierwszą wędrówkę po Tatrach. Jej pokłosiem były sceny rodzajowe, jak akademicki obraz ze zbiorów szczecińskich Przysięga na szarotkę (1867). Pod koniec XIX wieku powracał na Podhale regularnie latem, w okresie 1885–1900 niemal rokrocznie. Porzucił wówczas sielskie, idealizowane scenki z pastuszkami na rzecz studiów czystego krajobrazu. Podczas kilkumiesięcznych pobytów tworzył rysunki i akwarele ukazujące urwiska skalne, porośnięte mchem kamienie, strumienie, wąwozy z powalonymi świerkami. Gerson mistrzowsko opanował technikę szkicu: wyzyskiwał świetlistość papierowego podłoża, ołówkiem nanosił kontury i szrafowanie, które punktowo uzupełniał transparentną lub mocniej zagęszczoną farbą. Notatki z wędrówek i „wrażenia pamięciowe” stanowiły bazę dla dalszych olejnych kompozycji powstających w warszawskim atelier. Pracami tymi kontynuował zainteresowanie pejzażem górskim Chrystiana Breslauera – u mistrza idealizowanym w typie śródziemnomorskim, u Gersona szczerym, bezpośrednim, oddającym żywiołowość nieupiększonej natury.

Szymon Piotr Kubiak