Koza - rekwizyt obrzędowy

W pomorskich wsiach w okresie bożonarodzeniowym i zapustnym można było spotkać grupy przebierańców, które chodząc od gospodarstwa do gospodarstwa odgrywały obrzędowe scenki i składały mieszkańcom życzenia pomyślności. Na Pomorzu przetrwał do 1. połowy XX wieku. Głównymi bohaterami odgrywanych przez przebierańców scenek były zwierzęce maszkary. Na terenie Pomorza Środkowego jedną z powszechniej spotykanych była koza symbolizująca płodność i witalność. Jej rolę odgrywał chłopak okryty płachtą lub ubrany w wywrócony na lewą stronę kożuch. W rękach trzymał kij, na którym osadzony był wystrugany z drewna łeb kozy, często z poruszanym za pomocą sznurka pyskiem. Zarówno wygląd maszkary, jak i wykonywane przez nią czynności, miały głęboki sens symboliczny, a sam obchód odbywał się według z góry ustalonego scenariusza. Koza wprowadzana była do chałupy na powrozie, gdy znalazła się w izbie zaczynała tańczyć, kłapać pyskiem, straszyć dzieci i trykać rogami dziewczęta. W kluczowym momencie rozbrykana koza padała martwa na ziemię, a następnie była przywracana do życia przez jedną z towarzyszących jej postaci. Śmierć i zmartwychwstanie kozy symbolizowało zimowe uśpienie przyrody i jej powrót do życia wiosną, a sam obrzęd wiązał się z myśleniem magicznym, zgodnie z którym „podobne powoduje podobne”. W zbiorach Działu Etnografii Pomorza Muzeum Narodowego w Szczecinie znajdują się trzy kozy obrzędowe. Prezentowana maszkara z początku XX wieku jest zrobiona z jednego kawałka drewna, któremu nadano kształt zbliżony do głowy zwierzęcia. Pomalowana jest na biało. Za pomocą gwoździ do łba przyczepiono uszy ze skóry i długie, zakrzywione i oddarte z kory patyki symbolizujące rogi. Na pyszczku widoczne są ślady po czerwonej farbie.

Agnieszka Słowińska