Strach na wróble

Obraz przedstawia zapewne scenę powrotu z polowania, ukazaną w dość nietypowy sposób. Piaszczystą drogą między polami i lasem wolno toczy się do wsi furmanka z samotnym woźnicą. Za wozem biegną psy myśliwskie. Kilka z nich pozostało w tyle i obszczekuje stojącego na skraju drogi stracha na wróble. W kompozycji ukazującej niewielki wycinek pejzażu ta grupa została wyeksponowana na pierwszym planie. Autor obrazu, osiadły na stałe w Wiedniu Zygmunt Ajdukiewicz, pozostawił w swoim dorobku wiele realizacji będących podobnym typem przedstawienia – epizody z udziałem ludzi i zwierząt na tle sielskiego pejzażu.

Dzięki protekcji kuzyna, Kazimierza, wziętego portrecisty dworu cesarskiego i wyższych sfer (twórcy znakomitego portretu Heleny Modrzejewskiej), Zygmunt zdobył znaczącą pozycję artystyczną także w ustosunkowanym środowisku. Z tej racji tworzył wizerunki dostojników i arystokratów, ale podejmował też tematy historyczne i rodzajowe, „przywołujące pewne historyczno-stepowe zwyczaje z kresów dawnej Polski”. Ten właśnie nurt malarstwa – sceny obyczajowe, myśliwskie i targowe, w których obowiązkowy element stanowiły wprawnie malowane konie i psy – ze względu na walory anegdotyczne i dekoracyjne cieszył się największym uznaniem wśród ówczesnych odbiorców sztuki w Europie.

Główny fragment omawianego obrazu – realistyczne i ekspresyjne przedstawienie trzech psów, oddające naturę tych zwierząt, przywołuje skojarzenia z dawnym malarstwem animalistycznym. Najwybitniejsze przykłady tego gatunku pochodzą z XVII-wiecznych warsztatów holenderskich i flandryjskich. Dzieła takich mistrzów, jak choćby Abraham Hondius czy Frans Snyders, znalazły naśladowców także w polskiej sztuce XIX wieku. W połączeniu z motywami pejzażowymi, rodzajowymi i batalistycznymi zwierzęta pojawiały się na płótnach Piotra Michałowskiego, Juliusza Kossaka, Józefa Chełmońskiego, Alfreda Wierusza-Kowalskiego i wielu innych artystów tego czasu.

Wśród rodaków Zygmunt Ajdukiewicz zasłynął biegłością w malowaniu koni. Największą jednak sławę zdobył zespołem dwunastu obrazów poświęconych życiu Tadeusza Kościuszki i ilustracjom do Potopu Sienkiewicza. Cykl kościuszkowski został wydany w formie albumu przez oficynę Franciszka Bondy’ego z Wiednia, która opublikowała też cykle rysunkowe Artura Grottgera.

Bożena Kasperowicz