Bilet skarbowy - 5 groszy miedziane

Pieniądz papierowy ma stosunkowo długą historię. Po raz pierwszy trafił do obiegu już w średniowieczu na terenie Chin. Pierwszym krajem europejskim, który w XVII wieku wprowadził papierowe pieniądze, była Szwecja. Początkowo banknoty pojawiały się w sytuacjach kryzysowych. Tak było zarówno w XIV-wiecznych Chinach, jak i XVII-wiecznej Szwecji. Śladem tej ostatniej rychło podążyły Anglia (1694) i Francja (1716). W Polsce pomysły wprowadzenia banknotów pojawiły się za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego. W 1774 roku Jan Aleksander Kraszewski przedstawił podczas obrad sejmu projekt Ustanowienie papieru ze stemplem Rzpltey kurs y walor monety maiącego. Propozycja została odrzucona. Mimo to w późniejszych latach pomysł powracał wraz z propozycją powołania banku centralnego. Zagadnienie to najpełniej opracował Jędrzej Kapostas w publikacji z 1790 roku Planta ułożenia projektu banku narodowego, do Prześwietnej Deputacji projektu ekonomiki krajowej podana. Mimo poparcia ze strony króla pomysły powołania banku centralnego i emisji pieniądza papierowego nie trafiły pod obrady Sejmu Wielkiego. Dopiero wybuch powstania kościuszkowskiego i konieczność finansowania działań zbrojnych doprowadziły do utworzenia pierwszej instytucji, która wprowadziła do obiegu polski pieniądz papierowy. Była to Dyrekcja Biletów Skarbowych powołana do życia 8 kwietnia 1794 roku.

Wśród wyemitowanych biletów skarbowych znalazły się również te o nominale 5 groszy. Miały one ubogą szatę graficzną. Drukowano je na papierze czerpanym pochodzącym z Fabryki Papieru w Jeziornie koło Warszawy. Arkusze posiadały duży znak wodny przedstawiający herby Polski i Litwy oraz umieszczony pomiędzy nimi napis „Jeziorna”. Na poszczególnych kartach drukowano trzydzieści sześć wyobrażeń awersu bądź rewersu, następnie wycinano i sklejano obie części. W celu zabezpieczenia przed fałszerstwem na wierzchniej stronie rewersu umieszczano znak w formie litery „V” wpisanej w stylizowaną owalną ramkę. Używano przy tym farby, która pod wpływem kleju rozpuszczała się i przenikała na stronę awersu. Wbrew umieszczonemu na bilecie odwołaniu się do uchwały z 13 sierpnia 1794 roku bilety o nominale 5 groszy trafiły do obiegu dopiero 10 października tego roku, czyli na cztery tygodnie przed upadkiem powstania.

Leszek Poniewozik