Potok

Ferdynand Ruszczyc pochodził z polsko-duńskiej rodziny związanej z łotewską Lipawą, białoruskim Mińskiem oraz dziedzicznym majątkiem w Bohdanowie, należącym w okresie międzywojennym do województwa nowogródzkiego II Rzeczypospolitej. W latach 1883–1890 uczył się w mińskim gimnazjum, pobierając równolegle lekcje rysunku u Kuźmy Jakowlewicza Jermakowa. Po zdanej z wyróżnieniem maturze zapisał się na studia prawnicze na Uniwersytecie Petersburskim, jednocześnie uczęszczał jako wolny słuchacz do tamtejszej Akademii Sztuk Pięknych. Ostatecznie wybrał studia artystyczne pod kierunkiem Iwana Szyszkina (1892–1895). Do jego kolegów z pracowni Archipa Kuindżiego (1895–1897) należeli między innymi przyszły scenograf Baletów Rosyjskich Nikołaj Roerich oraz nestor łotewskiego pleneryzmu Vilhelms Purvītis. Dzięki zakupom obrazów Ruszczyca do zbiorów Pawła Tretiakowa i Sawwy Morozowa młody malarz mógł odbyć liczne podróże. Po uzyskaniu dyplomu osiadł w rodzinnej wsi. Tam powstało programowe płótno Ziemia (1898), które podczas wystawy indywidualnej w Wilnie (1899) wywołało zachwyt krytyki i szerokiej publiczności oraz szybko stało się emblematem ruchów ludowych, skupiających lewicującą, niepodległościową i antyklerykalną inteligencję. Obszerną analizę stylu Ruszczyca opublikowała w 1939 roku lwowska badaczka Aleksandra Majerska. Wiążąc się ze Szczecinem w latach 1946–1950, stała się ona pierwszą historyczką sztuki czynną w polonizowanym muzeum. Ruszczyc pasował idealnie do nowego systemu politycznego – choć szlachcic, to postępowy, polski patriota o „północnych” korzeniach i „radzieckim” usieciowieniu. Pierwszy zakupiony do zbiorów obraz artysty, Potok, zawierał najważniejsze cechy pejzaży zauważone przez Majerską: „widok z góry, wysoki horyzont, […] zasłanianie głębi dla izolowania sceny od obiektywnej całości przestrzeni” (Ferdynand Ruszczyc 1870–1936. Psychologiczna charakterystyka stylu, „Nike” 1939, z. 1, s. 27–28).

Szymon Piotr Kubiak