5 marek polskich

Wyzwaniem dla odradzającego się w 1918 roku państwa polskiego było przezwyciężenie problemów związanych z długim funkcjonowaniem ziem polskich w strukturach państw zaborczych, w których obowiązywały odmienne systemy finansowo-pieniężne. Po zakończeniu I wojny światowej na ziemiach polskich obok pieniędzy państw zaborczych posługiwano się banknotami ukraińskimi oraz bonami wprowadzanymi przez podmioty lokalne. Na zajętej przez Niemcy części Królestwa Polskiego (Generalne Gubernatorstwo Warszawskie) od kwietnia 1917 roku okupant wprowadzał do obiegu marki polskie (mkp), emitowane przez powołaną przez siebie Polską Krajową Kasę Pożyczkową (PKKP). Do czasu utworzenia w 1924 roku Banku Polskiego i wprowadzenia waluty narodowej PKKP pełniła funkcję instytucji bankowej, a marka polska pozostała walutą tymczasową. Marka polska, wprowadzana stopniowo do obiegu na całym obszarze państwa, zyskiwała z czasem status wyłącznego środka płatniczego w byłych zaborach: niemieckim w listopadzie 1919 roku, austriackim w marcu 1920 roku. Rosyjski rubel stał się w Polsce walutą obcą w kwietniu 1920 roku, a na Kresach Wschodnich w lipcu 1921 roku. W listopadzie 1922 roku na Górnym Śląsku ważność straciła marka niemiecka.

O ile grafika pierwszego banknotu niepodległej Polski o nominale 500 mkp (emisja z 15 stycznia 1919 roku) czerpała wprost ze wzorów okupacyjnych, to banknoty emisji z maja 1919 roku o nominałach 1, 5, 20, 100 i 1000 mkp są pracami oryginalnymi. Ich autorem był wybitny polski grafik Adam Jerzy Półtawski (zmarł w 1952 roku), twórca polskiego kroju pisma (antykwa Półtawskiego). Zwraca na nich uwagę piękne liternictwo oraz estetyczny i nieprzeładowany dobór motywów graficznych. Na awersie interesującego nas banknotu znajduje się wizerunek Bartosza Głowackiego – symbol chłopa walczącego o niepodległość Polski – zaczerpnięty z obrazu Jana Matejki Kościuszko pod Racławicami.

Banknot ten był używany od 18 marca 1920 do 1 lipca 1924 roku. W marcu 1920 roku za sumę 3000 mkp oferowano do sprzedaży mało używany męski płaszcz podszyty futrem, za 950 mkp prawie nowe męskie jesienne palto, a warszawski pensjonat przy Alejach Jerozolimskich obiady w cenie od 16 mkp. Dolar w listopadzie 1918 roku kosztował 8 mkp, a w marcu 1920 roku już 156 mkp.

Tomasz Markiewicz