Zwózka siana

Aleksander Kotsis jest uznawany za prekursora realizmu w krakowskim środowisku artystycznym 2. połowy XIX wieku. Najważniejszą część twórczości stanowią przedstawienia z życia ludu wiejskiego, choć malował też pejzaże (widoki Tatr), portrety i sceny historyczno-symboliczne z powstania styczniowego. Pochodził z osiadłej pod Krakowem chłopskiej rodziny ze Spisza. Od dziecka wykazywał zdolności plastyczne, ale przyuczano go do zawodu kupca. Dzięki pomocy profesora akademii W. K. Stattlera podjął edukację artystyczną. Podczas nauki przyjaźnił się między innymi z A. Grottgerem, J. Matejką.

Kotsis żył tylko 41 lat, cierpiał bowiem na nieuleczalną chorobę mózgu, która w ostatnich latach uniemożliwiła mu pracę. Mimo trudności pozostawił ogromny dorobek artystyczny, blisko pół tysiąca obrazów, z których większość jest poświęcona motywom wiejskim. Na ma w nich wizji sielankowej, jaką tworzyli często owładnięci chłopomanią artyści młodopolscy. Niewielkie płótna ukazują prawdę o egzystencji chłopów w biednych wsiach Galicji. Malarz podejmował trudne problemy, by z wielką wrażliwością pokazać nędzę, wyzysk i niesprawiedliwość, chorobę i śmierć. Widzowie byli zdegustowani brzydotą tematu, krytyczną wymową oraz sposobem wykonania, dlatego większość obrazów nie opuszczała pracowni. By uniknąć krytyki, wystawiał neutralne, lekko idealizowane sceny rodzajowe, których bohaterami często są dzieci. Postaciom dzieci i kobiet nadał szczególne znaczenie w swojej sztuce, niejako ujmując się za tymi, o których los zbytnio się nie troszczono. Ukazywał je w codziennych sytuacjach, podczas pracy, zabawy, zawsze z serdeczną tkliwością i współczuciem. Przykładem takiego ujęcia jest obraz Zwózka siana. Przedstawia liczną rodzinę chłopską podczas roboty w polu, w której pomagają nawet najmłodsze dzieci. Sposób malowania prezentuje charakterystyczne cechy warsztatu artysty – prawie monochromatyczny koloryt ograniczony do subtelnych brązów przełamanych barwnymi akcentami oraz uproszczony, szkicowy, jakby niedokończony modelunek. Nie podobało się to ówczesnym odbiorcom, ale zdobyło uznanie pół wieku później. W latach 30. XX wieku kapiści, ignorując tematykę, zachwycili się malarskimi walorami i nowatorstwem techniki Kotsisa, i w ten sposób przywrócili mu godne miejsce w polskiej sztuce.

Bożena Kasperowicz