Pas kontuszowy

Określenie pas słucki jest często stosowane jako synonim pasa kontuszowego. W dobrach Radziwiłłów w Słucku działała jedna z najstarszych i najwyżej cenionych w Polsce wytwórnia pasów, czyli persjarnia. Jej sława wynikała z wysokiej jakości i niezwykłej urody tkanych tam barwnych, jedwabnych pasów. Projekty tkanin były inspirowane wzorami perskimi, jak też zaczerpniętymi z modnych zachodnioeuropejskich jedwabi. Początkowo założone przez Michała Kazimierza Radziwiłła warsztaty tkackie funkcjonowały w Nieświeżu, następnie przeniesiono je do Słucka. Od 1758 roku ich zarządcą został Jan Madżarski, wcześniej znany jako „majster perskiej roboty” w manufakturze w Stanisławowie. Pochodził z rodziny ormiańsko-węgierskiej, którą burzliwe koleje losu rzuciły do Konstantynopola. Tęsknota za rodziną miała być powodem nieudanej ucieczki z dóbr Radziwiłłowskich. Michał Radziwiłł, ceniąc swojego pracownika i rozumiejąc pobudki tej samowoli, sprowadził jego bliskich do Polski. Równie burzliwe były losy dóbr ziemskich Jana Madżarskiego. Uzurpował sobie do nich prawa lokalny wichrzyciel i pieniacz. I tym razem dzięki pomocy Radziwiłłów problemy majątkowe zostały rozwiązane pomyślnie. Mimo różnych perturbacji Madżarski zarządzał manufakturą bardzo sprawnie. W 1767 roku powstało 245 pasów, w latach 1767–1776 aż 758. Wyroby luksusowe były przeznaczone dla właściciela persjarni, a produkcja skromniej dekorowanych służyła dworzanom Radziwiłłów. Liczne tkaniny produkowane ponad potrzeby domu Radziwiłłów były sprzedawane szlachcie na Litwie i w Koronie. Zyski pozwalały na ciągły rozwój produkcji. Zarządca wytwórni wkrótce stał się jej dzierżawcą. Dobra koniunktura utrzymywała się również po 1780 roku, kiedy to persjarnię przejął syn Jana, Leon. Pasy o ustalonej kompozycji i bogatej kolorystyce tkano z jedwabiu, z dodatkiem złotej lub srebrnej nici. Mimo iż były przedmiotami codziennego użytku, przetrwały w wielu kolekcjach. W zbiorach Muzeum Narodowego w Lublinie jest pas srebrnolity, czterostronny, o dekoracji nawiązującej do motywów roślinnych zachodnioeuropejskich. Barwy jedwabiu urzekają urodą do dziś. Jego pierwszy właściciel niewątpliwie również go cenił i często używał, o czym świadczą liczne smugi i przetarcia tego pięknego słuckiego pasa kontuszowego.

Magdalena Norkowska