Portret młodej dziewczyny

Twórczość Artura Grottgera jest zdominowana jest przez tematykę historyczną i patriotyczną. W powszechnym odbiorze  nazwisko artysty najczęściej kojarzy się z paroma scenami: Kucie kos, Bitwa, Znak. Pochodzą one ze słynnych cykli rysunkowych, poświęconych powstaniu styczniowemu pt. „Polonia”, „Lituania”. Oba zbiory już za życia twórcy zyskały wielką popularność jako symbole niezłomnej postawy narodu i jego dążeń wolnościowych. Do dzisiaj zachowały szczególne znaczenie i pozycję w kanonie wyobrażeń obrazowych związanych z martyrologią narodową.

W cieniu głównego nurtu pozostaje istotna w dorobku Grottgera twórczość portretowa. Artysta pozostawił wiele wizerunków. Tworzył je przez cały okres krótkiej działalności, żył tylko 30 lat. Stosunkowo najwięcej z nich powstało po powrocie do kraju z Wiednia (1865–1867), gdzie przebywał na stypendium cesarskim, odebranym mu za wspieranie powstania.

Malarstwo portretowe Grottgera cechuje się sporym zróżnicowaniem ze względu na sposób przedstawiania postaci. Obok portretów reprezentacyjnych są pogłębione studia bliskich i przyjaciół, liryczne kobiece, swobodne, nieco przerysowane typy włościańskie oraz odrębny zespół charakterystycznych autoportretów. Przykładem sentymentalnych wizerunków kobiet jest Portret młodej dziewczyny. Powiela on tradycyjny sposób przedstawiania modeli przez artystę – poprzez ukazanie samej głowy postaci lub popiersia, przodem lub en trois quarts. Nie znamy imienia i nazwiska namalowanej dziewczyny. Z pewnością wiemy, że była młodą polską patriotką. O patriotycznej postawie zaświadcza surowy, czarny strój, skromne uczesanie – co razem wzięte w dobie ruchu powstaniowego było wyrazem żałoby narodowej i oporu wobec brutalnych poczynań zaborców. Zwyczaj noszenia czarnych strojów wraz ze specjalną, żałobną biżuterią rozpoczął się po masakrze warszawskiej 27 lutego 1861 roku. Trwał przez kolejne 5 lat mimo zakazów i dotkliwych restrykcji stosowanych przez zaborców, zwłaszcza administrację rosyjską. Koniec żałoby narodowej nastąpił oficjalnie w roku 1866, z chwilą ogłoszenia przez cara amnestii. Jednak wiele kobiet tamtej epoki nie zamieniło czerni na kolorowe suknie, dając wyraz smutkowi i tęsknocie za wolną ojczyzną. W tym kontekście Portret młodej dziewczyny stanowi wymowne świadectwo tamtego czasu.

Bożena Kasperowicz