Półgrosz koronny Władysława Jagiełły

Półgrosz koronny Władysława Jagiełły to pierwsza – nie licząc kwartników Kazimierza Wielkiego – moneta tego typu w historii polskiego mennictwa. Jej wprowadzenie do obiegu wiązało się z reformą monetarną 1393 roku. Władysław Jagiełło po objęciu polskiego tronu stanął przed koniecznością uzdrowienia sytuacji finansowej państwa, w której poprawa jakości wybijanej monety odgrywała rolę niezwykle istotną. Nowy system monetarny można nazwać „trójkowym”, opierał się bowiem na zasadzie, w myśl której moneta o wyższej wartości stanowiła trzykrotność monety stojącej niżej. Najmniejszą wartość miały denary, 3 denary składały się na ternara, zwanego także trzeciakiem, 3 ternary zaś dawały półgrosz.

Rola tej monety na długi czas stała się bardziej istotna, niż sugeruje nazwa. Półgrosz nie miał bowiem konkurencji w postaci grosza koronnego. Co prawda ze względu na stabilny kurs i względnie stałą zawartość srebra dużą popularnością cieszyły się w Polsce grosze czeskie, jednak aż do czasów Zygmunta Starego nie wybijano rodzimych monet tego typu, pojęcie grosza występowało zaś jedynie w charakterze jednostki obrachunkowej. W związku z tym w większych transakcjach to półgrosze stanowiły monetę podstawową.

Ikonografia półgrosza Władysława Jagiełły nie była zbyt rozbudowana. Na awersie znajdował się wizerunek korony z napisem w otoku: MONE[TA] WLADISLAI (moneta Władysława). Na rewersie wyobrażono orła w koronie, na otoku zaś znalazł się dalszy ciąg legendy: REGIS POLONIE (króla Polski). Na awersie pod koroną nierzadko umieszczano oznaczenia literowe. Były to najczęściej inicjały imion zarządców lub dzierżawców mennicy królewskiej, między innymi Piotra Borka (litera P, był to pierwszy zarządca mennicy w latach 1394–1395), Mikołaja Bochnera (litera N = Nicolaus, zarządca w latach 1396–1398) oraz Andrzeja Czarnyszy i Szymona de Talentis (litery AS lub SA, zarządcy w latach 1399–1406). Półgrosze były wybijane w mennicy królewskiej w Krakowie, jednak ze względu na stale pogarszającą się jakość monety mennica ta w roku 1414 została zamknięta na wniosek Rady Królewskiej.

Siła nabywcza półgrosza była dość duża. Na przełomie XIV i XV wieku można było za niego kupić około piętnastu jaj. Dwie monety tej wartości pozwalały na zakup młodego koguta, a cztery – tuszy zająca.

Leszek Poniewozik