Brakteat Bolesława Wstydliwego

Czasy księcia krakowskiego Bolesława Wstydliwego (1243–1279) przyniosły kulminację rozbicia politycznego ziem polskich i upadek idei zwierzchności nad krajem rządzącego Małopolską księcia seniora. Wraz z tym przechodzące na książąt dzielnicowych uprawnienia władzy centralnej – w tym do emisji pieniądza – stawały się udziałem rozrastającej się dynastii piastowskiej.

Z długiego panowania Bolesława Wstydliwego znamy tylko kilka typów monet, wyróżnionych ze względu na odmienne wyobrażenia. Oprócz denara wybitego parą stempli awersu i rewersu są to monety wytwarzane przy użyciu jednego tłoka na bardzo cienkiej blaszce (łac. bractea – cienka blaszka), zwane stąd brakteatami. Tematem dwóch emisji – denara oraz brakteatu – jest postać biskupa krakowskiego św. Stanisława († 1079), oskarżonego o zdradę i zabitego z woli króla Bolesława Śmiałego (1058–1079). Na dwustronnym denarze została przywołana legenda o św. Stanisławie, opowiadająca o cudownym zrośnięciu się jego poćwiartowanego ciała i wskrzeszeniu Piotrawina. Mniej złożoną kompozycję ma omawiany w tym miejscu brakteat. Widzimy na nim popiersie biskupa z pastorałem i krzyżem w rękach, otoczone napisem – DVX BOLEZL – z imieniem emitenta. Co interesujące, znana jest także odmiana tej monety z małymi ukoronowanymi główkami umieszczonymi w przestrzeni dookolnego napisu. Są to zapewne przedstawienia pary książęcej – Bolesława i Jadwigi.

Monety Bolesława Wstydliwego należą do jednych z najstarszych świadectw rozwijającego się od końca XII wieku kultu biskupa męczennika, zwieńczonego jego kanonizacją w 1253 roku. Przypuszcza się, że powstały one niedługo po tym fakcie – być może w 1254 roku. Wyniesienie św. Stanisława na ołtarze było efektem zabiegów czynionych w Stolicy Apostolskiej przez biskupów krakowskich i środowisko władzy książęcej. Święty biskup jako patron Polski przydawał prestiżu katedrze krakowskiej oraz władzy księcia krakowskiego.

Denary brakteatowe mimo niewielkich rozmiarów i wagi nie były tak nieznaczną jednostką pieniężną, jak mogłoby się wydawać. W połowie XIII wieku dwie takie monety pozwalały na pokrycie dobowego kosztu wyżywienia człowieka.

Tomasz Markiewicz