Główka dziewczynki

Stanisław Wyspiański – dramatopisarz, malarz, projektant form użytkowych, uznany za życia „czwartym wieszczem”, dziedziczącym schedę po wielkich poetach-prorokach (Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego i Zygmunta Krasińskiego), przyszedł na świat w domu artysty rzeźbiarza Franciszka Wyspiańskiego. Matka, Maria z Rogowskich, osierociła siedmioletniego syna, który przeszedł pod opiekę wujostwa, Kazimierza i Joanny (Janiny) Stankiewiczów. W dwujęzycznym, polsko-niemieckim Gimnazjum św. Anny w Krakowie młody Stanisław zainteresował się historią, sztuką, teatrem i antykiem grecko-rzymskim. Jeszcze przed odebraniem świadectwa dojrzałości zapisał się jako uczeń nadzwyczajny do tamtejszej Szkoły Sztuk Pięknych. Po zdaniu matury (1887) rozpoczął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, kontynuując praktyczną naukę malarstwa. Tak trafił pod skrzydła Jana Matejki cieszącego się sławą największego artysty narodowego od czasów romantyzmu, pierwszego, który zdołał przesunąć powszechne zainteresowanie z literatury polskiej na sztuki wizualne. Wyspiański połączył obie te dziedziny, rozwijając w pierwszej dekadzie XX wieku krakowską odmianę „dzieła totalnego” (niem. Gesamtkunstwerk). Studia malarskie uzupełnił w paryskiej Académie Colarossi (1891–1894). Równolegle do wielkich form – tekstów dramatycznych, malowideł ściennych, projektów architektonicznych, scenograficznych i wyposażenia wnętrz użyteczności publicznej – przez całe życie pracował nad utworami kameralnymi – liryką, grafiką użytkową, a zwłaszcza portretem. W tej ostatniej dziedzinie stał się wirtuozem techniki pastelu oraz dociekliwym dokumentalistą wizerunku i psychiki modela. Umożliwiał to zazwyczaj wolny, samodzielny wybór portretowanych spośród najbliższych znajomych – ówczesnej bohemy, kolegów szkolnych, przyjaciół, ich i swoich dzieci. Do grupy tej należy wczesna praca ze zbiorów szczecińskich, powstała pięć lat przed ożenkiem Wyspiańskiego z Teodorą Teofilą Pytko, w roku narodzin ich pierwszej wspólnej córki Helenki.

Szymon Piotr Kubiak