1 marka polska

Latem 1914 roku wybuchł konflikt pomiędzy Rosją a sprzymierzonymi Austro-Węgrami i Niemcami. W 2. połowie 1915 roku państwa centralne wyparły Rosjan z Królestwa Polskiego, tworząc na jego obszarze Generalne Gubernatorstwo Lubelskie (Austro-Węgry), Generalne Gubernatorstwo Warszawskie (Niemcy).

Wojna skłoniła państwa do zawieszenia wymienialności pieniędzy papierowych na złoto, co skutkowało zanikiem złotych i srebrnych monet w obiegu. Już w 1915 roku na ziemiach polskich ujawnił się dotkliwy brak pieniądza. Potrzeba zjednania Polaków, przed którymi roztaczano wizję odrodzenia państwowości, skłoniła Niemcy pod koniec 1916 roku do utworzenia w Generalnym Gubernatorstwie Warszawskim Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej (PKKP), powołanej do emisji pieniędzy papierowych – marek polskich (mkp). Choć wartość mkp została zrównana z niemieckimi, to obszar ich obiegu był ograniczony do Generalnego Gubernatorstwa Warszawskiego. Wprowadzane od kwietnia 1917 roku do obiegu nominały od ½ do 1000 mkp wraz z walutą niemiecką stawały się tam jedynym środkiem płatniczym. Rosyjski rubel został wycofany.

Drukowane w Berlinie bilety PKKP wyróżnia bogata ornamentyka roślinna oraz wizerunek wznoszącego się nad chmurami Orła Białego, umieszczonego w ukoronowanej, owalnej tarczy na czerwonym tle. Cechą charakterystyczną zapełnionych ornamentyką rewersów są tarcze z przedstawieniem głów antycznych bóstw i personifikacji.

Emisje PKKP dzielą się na dwie serie, wyróżnione ze względu na umieszczone na nich określenie władz administracyjnych: seria pierwsza (od 1 do 100 mkp) – „Zarząd jenerał-gubernatorstwa warszawskiego”, seria druga – „Zarząd Generał-Gubernatorstwa Warszawskiego”, którą zaczęto wprowadzać do obiegu w lipcu 1917 roku. Omawiana tutaj 1 marka polska jest przykładem emisji serii drugiej. Bilet ten wprowadzono do obiegu w listopadzie 1917 roku. Nie stracił ważności wraz z odzyskaniem przez Polskę niepodległości, pozostając prawnym środkiem płatniczym do końca listopada 1923 roku. Na uwagę zasługuje fakt, że powołana przez okupanta PKKP funkcjonowała jeszcze przez ponad pięć lat w niepodległej Polsce, do czasu powołania Banku Polskiego i emisji złotego.

Szacunkowa wartość 1 mkp latem 1917 roku stanowiła równowartość ½ kg ziemniaków.

Tomasz Markiewicz