Obrona Warszawy

Urodzony w Moskwie Marian Tomaszewski (1904–1968) rozpoczął naukę w rosyjskim gimnazjum, lecz po rewolucji październikowej przeniósł się z rodzicami do Polski. Matura w Państwowym Seminarium Nauczycielskim Męskim im. Juliusza Słowackiego w Lublinie (1926) umożliwiła przyszłemu malarzowi zatrudnienie w oświacie, z którą związał niemal całe życie zawodowe. Po uzyskaniu dyplomu na warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych uczył rysunku w stołecznych szkołach średnich.

W okresie okupacji hitlerowskiej wrócił do Lublina, gdzie otrzymał funkcję instruktora na kursach plastycznych Janiny Miłosiowej (1896–1983), a później w niemieckiej Szkole Malarsko-Rysunkowej. Równolegle do działalności pedagogicznej Tomaszewski brał udział w podziemnym życiu kulturalnym. Po wyzwoleniu miasta tworzył zręby instytucji z Tymczasowym Zarządem Związku Zawodowego Artystów Plastyków, którego został prezesem.

Doświadczenia lubelskie wpłynęły na powierzenie mu misji organizacji życia artystycznego w Szczecinie, gdzie dotarł we wrześniu 1945 r. W Wojewódzkim Wydziale Kultury i Sztuki pełnił funkcję referenta do spraw plastyki, w lokalnym oddziale ZZAP – wiceprezesa, zakładał Towarzystwo Krzewienia Kultury na Pomorzu Zachodnim i Wolne Studium Sztuk Plastycznych (od 1947 r. Szkoła Sztuk Plastycznych, a od 1948 – Państwowe Ognisko Kultury Plastycznej), którego został kierownikiem.

Pionierskie zaangażowanie w Lublinie i Szczecinie stało się ważnym tematem jego dzieł, choć oeuvre zdominowała tematyka wojenna – motywy walki, zniszczenia i grozy. Inspirowany dziecięcą wrażliwością sposób ich ujmowania drażnił krytykę od czasów debiutu Tomaszewskiego, zaś w okresie panowania realizmu socjalistycznego skazywał na wewnętrzną emigrację. Artysta pozostał jednak wierny tej modernistycznej stylistyce również w drugim okresie warszawskim (1951–1968). W Obronie Warszawy (1958–1965), z czytelnym symbolem Syrenki i piastowskiego orła, sięgnął po cytaty z batalistycznych obrazów Pabla Picassa (1881–1973) – Guerniki (1937) oraz Masakry w Korei (1951).

Szymon Piotr Kubiak