Wyspa umarłych

Jacek Malczewski, autor dzieł kanonicznych dla sztuki polskiej (Śmierć Ellenai, Introdukcja, Melancholia, Błędne koło, Krajobraz z Tobiaszem), niezliczonych autoportretów, wyobrażeń Thanatosa i Zatrutych Studni, należy do powszechnie znanych polskich twórców. Jego bogaty, choć nierówny artystycznie dorobek do dziś intryguje, wciąż jest badany i poddawany rozmaitym analizom i interpretacjom. Szczeciński obraz stanowi ważne świadectwo europejskich inspiracji artysty. Obraz powstały zapewne z inspiracji Karola Lanckorońskiego (miłośnika sztuki Arnolda Böcklina), wkrótce po ich wspólnej wyprawie do Azji Mniejszej, podejmuje kwestię związków twórczości Jacka Malczewskiego ze sztuką Arnolda Böcklina. Namalowana kilka lat po oryginale Wyspa umarłych Jacka Malczewskiego trawestuje głośny obraz szwajcarskiego symbolisty, znany w kilku wersjach, dziś rozproszonych po świecie, znajdujących się w Bazylei, Nowym Jorku, Berlinie, Lugano i Lipsku. Pełna niepokoju i tajemnicy Böcklinowska Wyspa umarłych doczekała się rozmaitych interpretacji, urosła do rangi emblematycznego dla europejskiej kultury dzieła epoki, z czasem stając się wręcz obiektem kultu, ikoną kultury popularnej, a nawet synonimem kiczu.

Praca polskiego symbolisty prowokuje do przypomnienia pytania, dlaczego mimo starań kilku pokoleń polskich muzealników Malczewskiemu nie udało się przebić do kanonu sztuki europejskiej. Symboliczny język obrazów Böcklina zyskał wymiar uniwersalny, powszechnie zrozumiały, dzieła Malczewskiego zaś, choć atrakcyjne ikonograficznie, w swej wymowie pozostają specyficznie polskie, dla Europy są nazbyt hermetyczne.

Dariusz Kacprzak