Album z Camp de Gurs

Album ten Antonina Lechtmann (Lechtman) otrzymała jako prezent urodzinowy od męża, Siomy, w styczniu 1940. Widziała się z nim prawdopodobnie wówczas po raz czwarty (pierwsze spotkanie nastąpiło w maju 1939; drugie - w połowie października; trzecie - pod koniec grudnia, gdy mąż otrzymał trzydniową przepustkę). Było to widzenie ostatnie. Tonia Lechtmann była w siódmym miesiącu ciąży z młodszym synem Marcelem.

Obóz w Gurs (34 km od granicy hiszpańskiej) utworzono wiosną 1939 roku dla uchodźców z frankistowskiej Hiszpanii, żołnierzy walczących w wojnie domowej po stronie republikańskiej, zatrzymanych w czasie nielegalnego przekraczania granicy. Byli wśród nich także żołnierze brygad międzynarodowych. Po wybuchu II wojny światowej internowano tam także cudzoziemców i osoby podejrzewane o działalność antyfrancuską (w tym komunistów), później Żydów. Wiosną 1940 część więźniów przeniesiono do Vernet, w tym Siomę Lechtmanna; większość z nich, tak jak on, została później deportowana do Auschwitz.

Album to zeszyt z bardzo cienkimi kartkami, oprawny w płótno, z wklejonymi 15 czarnobiałymi lub barwnymi (jednokolorowymi; różne w różnych kolorach) grafikami, po jednej na karcie (strony recto). Grafiki w większości mają układ pionowy (z wyjątkiem grafiki na k. 11). Można wyróżnić co najmniej dwóch autorów prac: grafika o imieniu Klaus (nazwisko nieznane) oraz grafika sygnującego prace FB/BF. Część grafik przedstawia sceny z obozu (baraki, izba chorych, ogrodzenie), część ma charakter satyryczny, część propagandowy. Powtarzający się na grafikach symbol trójramiennej gwiazdy to emblemat Brygad Międzynarodowych z wojny domowej w Hiszpanii.

Na przedniej wyklejce (prawa część, strona recto) dedykacja po niemiecku, o treści: „Drogi Tonjale! | Przyjmij ten mały prezent na swoje 23. urodziny. Życzę Ci, aby wszystkie życzenia Twoje spełniły się, abyś była szczęśliwa. | Obóz w Gurs | 8 stycznia 1940 | Twój Sioma".

Pod wklejonymi grafikami napisy głównie po niemiecku – ręką twórcy urodzinowego albumu, stanowiące komentarze czy dopowiedzenia do przesłania grafik:

na k. 1 – pod grafiką przedstawiającą dwie kobiety przy drzewie, machające do mężczyzn za drutami: „Nie zapomnimy o was”;

k. 2 – pod grafiką z leżącym mężczyzną z głową na poduszce (na otwartych drzwiach napis: TBC – grafika przedstawia zatem chorego na gruźlicę): „Mimo wszystko: «Wytrzymujemy!»”;

k. 3 – pod grafiką z mężczyzną siedzącym w płaszczu i piszącym: „Jedna z naszych najmocniejszych broni: wiedza”;

k. 4 – pod grafiką z mężczyzną stojącym w otwartych drzwiach, zwróconym ku rozświetlonemu promieniami zachodzącego słońca (?) niebu: „Nasza «przerwa relaksacyjna»”;

k. 5 – pod grafiką przedstawiającą dwóch potężnych żołnierzy w bikornach, a pod nimi szereg – mniejszych – półnagich muskularnych mężczyzn: fragment francuskiej „Marsylianki” („Maszerujmy, Maszerujmy”);

k. 6 – pod grafiką z nagim mężczyzną na tle emblematu Brygad Międzynarodowych: „Wszędzie walczymy za oswobodzenie naszej ojczyzny” (w prawym górnym rogu grafiki napis: FUER EIN FREIES | BESTERREICH! – „DLA WOLNEJ, NAJLEPSZEJ KRAINY!”);

 k. 7 – pod grafiką z popiersiem nagiego mężczyzny z książką (spod której wystają ramiona emblematu Brygad): „Nasza młodzież stoi na posterunku” (powyżej, w grafice: „MŁODOŚĆ SZCZERA [?]”);

k. 8 – na grafice z mężczyznami z akordeonem i książką oraz dwoma jaskółkami napis: „die Heimat ist weit…” – „ojczyzna jest daleko…”, pod grafiką podpis-dopowiedzenie: „jednak jesteśmy z nią jak najmocniej związani”;

k. 9 – pod zieloną grafiką z wielką głową mężczyzny nad barakami i płotem: „O wolność trzeba walczyć” (napisy z matrycy: „Liberté, liberté | cherie”, pod sceną: „combats avec tes défenseurs!”);

k. 10 – pod grafiką z dwójką wtulonych w siebie dzieci: „Dla pokojowej i szczęśliwej przyszłości naszych dzieci”;

k. 11 – pod grafiką przedstawiającą ludzi zgrupowanych w tanecznym kole: „Nawet w obozie wiemy jak się bawić”;

k. 12 – pod grafiką z mężczyzną z bagnetem: „«Lepiej jest umrzeć stojąc, niż żyć na kolanach» ([La] Passionara) [pseudonim Dolores Ibárruri Gómez, słynnej hiszpańskiej komunistki, zob. https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Ibarruri-Gomez-Dolores;3913681.html (dostęp 15.11.2021)]”; (znaczenie odręcznego napisu na grafice nierozpoznane; podp. Klaus | Gurs, August [sierpień] 39”);

k. 13 – na grafice przedstawiającej walkę: „Ebro [miejscowość]. Kote[słowo niezrozumiałe] No 565…. [przekład niepewny:] Nigdy nie będziecie bohaterami, Hiszpanie. Zapomnij o jego naukach”;

k. 14 – pod grafiką z dwójką mężczyzn w półobjęciu: „Młodzieży ucząca się, młodzieży walcząca, do ciebie należy świat….”;

k. 15 – pod grafiką z wielką głową mężczyzny nad obozem: „Pełni odwagi z nadzieją patrzymy w przyszłość!”

oprac. Przemysław Kaniecki