Ukrzyżowanie

Ukrzyżowanie, ikona sylwetowa.
Przywożone z Bizancjum na Ruś metalowe przedmioty kultu chrześcijańskiego zaczęto zastępować od końca XI w. rodzimymi produktami, między innymi ośmiokończastymi krzyżami z trzema poprzecznymi belkami (patrz S.12789MŁ; S.12792MŁ; S.12793MŁ; S.12795MŁ; S.12869MŁ; S.12871-12876MŁ). Ich upowszechnienie bierze początek w niekanonicznych tekstach apokryficznych przyniesionych na Ruś w XII w. Opowieści te dotyczą historii drzewa Krzyża Świętego i choć różnią w się w szczegółach, tłumaczą pochodzenie i kształt krzyża. Na przykład według  „Baśni popa Jeremiasza” Set, który był praprzodkiem Jezusa, zasadził przyniesioną z rajskiego ogrodu gałąź na grobie swojego ojca Adama na Golgocie. Według innej wersji zasiał trzy nasiona. Z tej gałęzi czy też nasion wyrosły cedr, sosna i cyprys. Pomijając szczegóły opowieści, z tych trzech drzew wykonano sześciokończasty Krzyż Chrystusa, z dolną belką służącą za podnóżek skazańca, a równocześnie symbolizującą dostojeństwo i majestat. Osmiokończasty krzyż powstał po dodaniu na górze przez Piłata czwartej belki, a właściwie deski z drzewa oliwnego, zwanej z łacińska „titulusem”, a z ruska „tytłem”,  na której wypisano winę Chrystusa „Jezus Nazarejczyk Car (Król) Judei” (Mt 27,37; Łk 23,38; Mk 15,26: J 19,19). Chociaż metropolita moskiewski Zozym zaliczył na początku XVI w. apokryfy, jako niezgodne z księgami kanonicznymi, do ksiąg zakazanych, ośmiokończasty krzyż przetrwał. Został on uznany za jedyny dopuszczalny wśród wyznawców starej tradycji cerkiewnej nazywanych staroobrzędowcami. Staroobrzędowcy, zwani także starowiercami, nie przyjęli  reformy liturgicznej zapoczątkowanej w prawosławiu moskiewskim przez patriarchę Nikona w połowie XVII w. Pomimo prześladowań od końca XVII w. rozwinęli i zdominowali oni produkcję metalowych przedmiotów kultu religijnego. Z ich wyrobów chętnie korzystali lub naśladowali i kopiowali je wierni oficjalnej cerkwi wyznawcy prawosławia.

Teresa Bagińska-Żurawska