Dominikanie

Jedną z piękniejszych lubelskich świątyń jest znajdujący się na wzgórzu Staromiejskim kościół św. Stanisława w zespole klasztornym ojców Dominikanów. O pojawieniu się kaznodziejskiego zakonu w Lublinie w połowie XIII wieku wspomina Jan Długosz. Za czasów Kazimierza Wielkiego po 1342 roku pośród zabudowań dominikańskich wzniesiono ceglany kościół. Sytuowany na południowo-wschodnim skraju wzgórza kompleks klasztorny został włączony w system murów obronnych okalających miasto. Był wielokrotnie przebudowywany, łączy cechy architektoniczne różnych epok. W XVII stuleciu nadano mu nowy wygląd, wstawiając wielkie okna rozświetlające wnętrza. Kościół z późnorenesansowym szczytem fasady ulokowano na wprost dzisiejszej ulicy Złotej, ciągnącej się od jednego z naroży czworobocznego rynku. Spośród kaplic przylegających do świątyni wyróżniały się Firlejowska (św. Dominika) oraz Tyszkiewiczów (św. Krzyża). Malownicza bryła ostatniej z nich, doskonale widocznej od ulicy Podwale, była uwieczniana przez artystów malarzy i fotografików.

W obu kaplicach kolejno przechowywano relikwię Drzewa Krzyża Świętego sprowadzoną do miasta w XV wieku. Od tego czasu Lublin stał się miejscem licznych pielgrzymek. Urządzano procesje z jej udziałem, co widać na zachowanym w kościele Dominikanów obrazie Pożar Lublina z 1719 roku. Niestety, w 1991 roku przedmiot kultu skradziono.

W 1886 roku rosyjskie władze zaborcze dokonały kasaty zakonu. Budynki przeznaczono na koszary wojskowe oraz składy towarów. Następnie przejęło je na sierociniec Lubelskie Towarzystwo Dobroczynności. W 1901 roku zorganizowano tu „Wystawę Przedmiotów Sztuki i Starożytności” dającą początek Muzeum Lubelskiemu. W 1938 roku dominikanie powrócili do swej siedziby, gdzie pozostają do dziś. W 1967 roku ich kościół został podniesiony do rangi bazyliki mniejszej.