Denar krzyżowy typu VI - krzyż prosty

Do ostatniej ćwierci XI wieku na ziemiach polskich nad niskonakładowymi monetami krajowymi wyraźnie dominował pieniądz obcy. Początkowo były to islamskie dirhemy arabskie, wypierane od połowy X wieku przez zachodnioeuropejskie denary. Najliczniejszą grupę wśród nich stanowiły denary krzyżowe, określane tak od wyobrażenia krzyża na rewersie. Krzyżówki były wytwarzane w milionowych nakładach w wielu mennicach saskich z wykorzystaniem bogatych złóż srebra w Górach Harzu, skąd od końca X do 3. ćwierci XI wieku napływały na nasze ziemie. Przeznaczeniem tych monet była wymiana handlowa ze Słowiańszczyzną. Dlatego odsetek odkrytych egzemplarzy jest zgrupowany przede wszystkim na ziemiach polskich (75 procent) oraz na Połabiu (22 procent). Z eksportowym charakterem tych monet wiąże się brak treści, które komunikowałyby poddanym idee związane z charakterem sprawowanej przez emitenta władzy. Miejsce to zajęła tam uniwersalna symbolika chrześcijańska. Na awersach krzyżówek widzimy więc przedstawienia: świątyni, kaplicy, alfy i omegi, krzyża perełkowego, krzyża prostego, pastorału, głowy oraz ręki, wedle których wyodrębniono i uszeregowano chronologicznie ich typy. Napisy na denarach, składające się początkowo z kilku wyrazów, zostały z czasem zredukowane do poszczególnych liter, tworzących wraz z kółkami i klinami imitację legendy. Cechą charakterystyczną krzyżówek jest ich wysoki brzeg, dochodzący niekiedy do 3 mm. Stanowi on ciągle nierozwiązaną zagadkę technologiczną. Brzeg zabezpieczał przed zatarciem wyobrażeń, złamaniem oraz celowym obcięciem krawędzi. W związku z tym, że denary saskie były wytwarzane z wysokopróbnego stopu srebra, zyskały wśród ludności status dobrego pieniądza. Jako takie naśladowano je w Polsce w ostatniej ćwierci XI i u progu XII wieku w możnowładczych i książęcych mennicach. Potrzebne do ich produkcji srebro pozyskiwano z przetapiania monet obiegowych. Były one jednak uboższe w kruszec aniżeli ich saskie pierwowzory.

Omawiana moneta jest przykładem wybitego w Saksonii denara z krzyżem prostym i można ją datować na 3. ćwierć XI wieku. Jej wartość pozwalała na pokrycie kosztu wyżywienia dorosłej osoby przez kilka dni.

Tomasz Markiewicz