Merentibus

W pięknie sztuki jej wybitny znawca, miłośnik i wytrawny kolekcjoner król Stanisław August Poniatowski (1764–1795) upatrywał nie tylko środka do podniesienia kultury kraju, przypisywał jej także ważną funkcję dydaktyczną kształtującą pożądane postawy społeczne. Osobna w tym rola przypadła medalom wybijanym w Mennicy Warszawskiej (1766), wśród których szczególną funkcję miały te o charakterze nagrodowym. Na ich temat tak wypowiedział się w 1797 roku pierwszy administrator mennicy Antoni Schroeder (około 1738–1799): „Ponieważ zachęta i nagroda prawdziwych zasług jest podstawą królewskiej mądrości, toteż monarcha wkrótce swe panowanie tym odznaczył, iż rozdawał złote medale i jettony tym, którzy w wojskowej służbie lub prywatnym życiu się odznaczyli”. Król ustanowił zatem medale nadawane za określone kategorie zasług: „Diligentiae”, „Pro fide, grege et lege”, „Praemiando incitat”, „Virtuti Militari”, „Solerti”, „Signatum hoc memori” oraz omawiany „Merentibus” („Zasłużonym”) – ustanowiony w 1766 roku i nadawany w ciągu całego panowania. Wyróżnienie to miało najprawdopodobniej charakter uniwersalny. Autorem był jeden z najwybitniejszych medalierów epoki Jan Filip Holzhaeusser (1741–1792), związany od 1766 roku do końca życia z osobą króla i założoną przez niego mennicą.

Medal na awersie zdobi przedstawienie głowy Stanisława Augusta zaczerpnięte z medalu koronacyjnego z 1766 roku, otoczone monarszą tytulaturą. Na rewersie widnieje napis „MERENTIBUS” oraz kompozycja wieńców: oliwnego, laurowego i dębowego, symbolizujących: mądrość, wieczną chwałę i cnotę obywatelską. W 1767 roku, po wybiciu dwunastu egzemplarzy, stempel tego medalu uległ uszkodzeniu. Po tym roku powstawały jego nowe serie, wśród których wyróżniamy dwa typy awersu i trzy typy stempla rewersu. Wyróżnia je nieco odmienne przedstawienie głowy królewskiej, a także napisu i wieńców na stronie odwrotnej. Wytwarzano je w srebrze i złocie w trzech rozmiarach średnicy: 30, 40 i 53 mm. Egzemplarze brązowe były wybijane najprawdopodobniej później – do czasu, gdy w 1868 roku władze carskie, po zamknięciu Mennicy Warszawskiej, wywiozły stemple do Petersburga. Zalicza się do nich zapewne nasz medal, wybity uszkodzonym stemplem awersu pierwszego „Merentibus”.

Tomasz Markiewicz