Arkebuz z zamkiem kołkowym

ARKEBUZ Z ZAMKIEM KOŁOWYM – arkebuz był następcą rusznicy, samopału, hakownicy pierwotnie, XV – XVI w., o lufie gładkiej kalibru 10 – 20 mm i zamkiem lontowym, na przełomie XVI – XVII w. otrzymał lufy gwintowane (dzięki czemu polepszono celność broni) i nowy zamek kołowy (mniej zawodny od poprzednika). Nasz egzemplarz posiada lufę gwintowaną kalibru 16 mm, zamek kołowy i charakterystyczną dla tego typu broni kolbę niemiecką z szeroką płaszczyzną umożliwiającą wygodne oparcie o policzek podczas oddawania strzału. Działanie zamka kołowego polegało na krzesaniu iskier przez tarcie zębatej stali o kamień. Według znawców, tego typu zamek miał powstać w Niemczech około roku 1517, chociaż coraz większa liczba badaczy powstanie tego zamku łączy z osobą Leonarda da Vinci i jego zachowanymi rysunkami. W odróżnieniu od swojego poprzednika zamek kołowy był zawsze gotowy do użycia i był mniej podatny na złe warunku atmosferyczne, ale miał też swoje wady jak; skomplikowaną budowę, która zwiększała koszty produkcji czy konieczność pilnowania klucza do nakręcania zamka (jego zgubienie powodowało bezużyteczność broni). Tego typu broń palną używała jazda (od nazwy arkebuz) zwana Arkebuzerią, która prowadziła ogień z konia, co wymagała nie lada umiejętności i długiego procesu szkolenia. W wojsku Rzeczpospolitej Obojga Narodów zaliczano ja do jazdy lekkiej autoramentu cudzoziemskiego jej liczebność nie była duża, zaś organizacja przypominała kirasjerów spotykanych na zachodzie. Uzbrojeniem tej formacji był oczywiście arkebuz oraz para pistoletów i rapier, jazda ta tez posiadała uzbrojenie ochronne tzw. zbroje arkebuzerską składającą się m. in. z kirysu, obojczyków, naręczaków z rękawicami, zaś głowa była chroniona przez hełm otwarty zwany szturmiakiem lub pappenheimerem. W wojsku Rzeczpospolitej Obojga Narodów ten typ jazdy pojawił się za czasów Stefana Batorego i funkcjonował do XVII w. W pierwszym etapie istnienia na ziemiach polskich arkebuzerzy tworzyli mieszane jednostki z kopijnikami i jeźdźcami służącymi po husarsku, po zlikwidowaniu oddziałów kopijników i usamodzielnieniu husarii tworzyli samodzielne choć nieliczne jednostki. Z ciekawostek należy wspomnieć, że do lat 20 XVII w. jednostki arkebuzerów, mimo wielkich różnic, były zaliczane do husarii. W naszym zamku prócz arkebuzu można też zobaczyć kompilacje zbrój arkebuzerskich z XVI – XVII w.

Przemysław Kucia