Portret Henryka Jasieńskiego

Urodzony w Lublinie Józef Pankiewicz zajmuje ważne miejsce w malarstwie polskim przełomu XIX i XX wieku. Jego twórczość cechuje się różnorodnością, wynikającą z ciągłego szukania własnego języka plastycznego. Trwająca ponad pięćdziesiąt lat aktywność dzieli się na kilka etapów zwieńczonych wybitnymi dziełami. Pierwsze obrazy były utrzymane w konwencji realistycznej. W latach 80. powstały kompozycje inspirowane sztuką C. Moneta, które wraz z płótnami W. Podkowińskiego zainicjowały w Polsce impresjonizm. Zostały przyjęte fatalnie, zniechęcony malarz porzucił eksperymenty kolorystyczne i zwrócił się ku monochromatycznemu, melancholijnemu malarstwu symbolicznemu. Symbolizm lat 1892–1903 obejmował trzy rodzaje przedstawień: pejzaże nocne, nokturny miejskie, portrety. Wśród portretów liczne są wizerunki dziecięce. Najbardziej znany to Dziewczynka w czerwonej sukience z 1897 roku (Józia Oderfeldowa), który przywołuje skojarzenia z malarstwem J. Whistlera i O. Boznańskiej. Z tego czasu pochodzi niewielki Portret Henryka Jasieńskiego. Ograniczony do kilku chłodnych barw – bieli, szarości, brązu – portret jasnowłosego chłopca cechuje się kontemplacyjnym nastrojem powagi. Do obrazu pozował siedmioletni, jedyny syn Teresy z domu Łabęckiej i Feliksa Jasieńskiego – krytyka, mecenasa i kolekcjonera, twórcy zbioru sztuki japońskiej. Pankiewicz i Jasieński zaprzyjaźnili się w Warszawie, gdzie mieszkali przed 1900 rokiem, choć ostatecznie są kojarzeni z Krakowem i Paryżem. Malarz podzielał fascynację kulturą Japonii, którą zawarł w malarstwie, między innymi w portrecie przyjaciela przy fortepianie (1908). Jasieński porzucił stolicę zrażony niepowodzeniem wystawy swoich zbiorów, po raz pierwszy ukazującej tak szeroki wybór przedmiotów z Dalekiego Wschodu. Udał się do Krakowa, gdzie stał się legendarną postacią bohemy, miał pseudonim Manggha. Pankiewicz objął stanowisko profesora krakowskiej ASP. W prowadzonej przez siebie paryskiej filii tej uczelni skupił grono studentów, którzy jako przyszli koloryści kształtowali sztukę polską przez kilka następnych dziesięcioleci. Henio Jasieński (1888–1967) został krakowskim architektem i konserwatorem. Jeszcze kilka razy był malowany przez różnych artystów. W zbiorach Muzeum Narodowego w Lublinie znajduje się jego portret wykonany przez W. Weissa.

Bożena Kasperowicz