Na dno Bosforu

Wacław Pawliszak (1866–1905) był obdarzony niezwykłym talentem rysunkowym, który zdradzał już jako dziecko. Artystyczną pasję rozwijał pod kierunkiem Wojciecha Gersona w warszawskiej Klasie Rysunkowej, a następnie w Krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych (1880–1885), gdzie stał się jednym z ulubionych uczniów Jana Matejki. Talent Pawliszaka potwierdził malowany jeszcze podczas studiów Podarunek kozaczy. Obraz wystawiony przez zaledwie dziewiętnastoletniego artystę w krakowskim Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych (1885 rok), a następnie w Salonie Krywulta w Warszawie, spotkał się z bardzo dobrym przyjęciem krytyków i publiczności. W 1885 roku Pawliszak wyjechał do Monachium, aby dalej kształcić się u Józefa Brandta, a rok później u Carolusa-Durana w Paryżu. Obecne już we wczesnej twórczości zainteresowanie kulturą Wschodu zaowocowało licznymi podróżami artysty do Afryki (Algier, Tunis, Maroko), na Bliski Wschód w 1885 roku (Egipt, Irak, Iran, Turcja), w 1893 roku do Albanii i Dalmacji oraz Rzymu, w 1898 roku na Kaukaz i Krym. Podczas wschodnich peregrynacji poszukiwał tematów do swoich płócien, zgłębiał znajomość obyczajów oraz gromadził kolekcję orientalnych strojów i broni. We wstępie katalogu wystawy w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie (1933 rok) Jan Kleczyński określił Pawliszaka jako „talent żyjący fantazją, egzotyką […] jakby niepragnący widzieć codziennego życia, rozmiłowany we Wschodzie, w bajkach Szeherezady”. Związana z Orientem tematyka, którą porusza w akwareli Na dno Bosforu, należy do głównych, obok malarstwa historycznego i batalistycznego, nurtów twórczości artysty. Pospiesznie skomponowana scena, powstała zapewne pod wpływem podróży do Turcji, świadczy o dużej wrażliwości twórcy oraz umiejętności uchwycenia subtelności kolorystycznych i świetlnych. Pawliszak zginął zastrzelony przez Xawerego Dunikowskiego. Powodem jego śmierci był osobisty zatarg z rzeźbiarzem i odmowa uczestnictwa w pojedynku, na który wyzwał go Pawliszak.

Anna Hałata