L'Institut vu de la cour

Puławska rezydencja Adama i Izabeli Czartoryskich okres świetności przeżywała w latach 1785–1831. Wówczas pałac książęcy stanowił centrum życia politycznego, kulturalnego i literackiego kraju, a Puławy nazywano polskimi Atenami. Po upadku powstania listopadowego, które Czartoryscy popierali, ich dobra w zaborze rosyjskim zostały skonfiskowane przez rząd carski. Pałac i ogród puławski przeszły na rzecz skarbu państwa, a książę Adam Jerzy został zaocznie skazany przez cara na karę śmierci. Czartoryscy opuścili Puławy, wywożąc znaczną część swoich zbiorów. Adam Jerzy udał się na emigrację do Paryża.

Władze rosyjskie w 1842 roku w dawnej siedzibie książąt Czartoryskich umieściły przeniesiony z Warszawy Instytut Wychowania Panien (tak zwany Instytut Maryjski), działający w Puławach do roku 1862, kiedy na powrót zabrano go do Warszawy. Dla potrzeb szkoły przebudowano zniszczony przez oddziały rosyjskie pałac, którego oblężenia i bombardowania w 1831 roku dokonał rodzony wnuk księżnej Izabeli (syn Marii z Czartoryskich), książę Adam Karol Wilhelm Wirtemberski, oficer na usługach armii rosyjskiej i zdrajca rodziny. Przebudowę pałacu (kolejną) w stylu neoklasycystycznym  przeprowadził warszawski architekt Józef Górecki w latach 1840–1843. Wówczas usunięto reprezentacyjne schody kamienne, poszerzony taras i drugie piętro oraz połączono skrzydła boczne z dawnymi oficynami. Taki wygląd budowli pokazuje widok Barbary Czernof/Armanda Cassagne. Obiekt w takiej formie istniał do czasu pożaru w 1858 roku.

Instytut Maryjski był elitarną szkołą dla dziewcząt. Przyjmował rokrocznie dwieście młodych uczennic, głównie córek urzędników i wojskowych carskich, zapewniając im świetną kadrę nauczycielską na czele z Barbarą Czernof z Grotenów (malarką, nauczycielką rysunku) i Edwardem Stolpe (pianistą, kompozytorem, nauczycielem muzyki). Głównym celem szkoły była nauka właściwej etykiety i odpowiedniego stylu. W Instytucie znalazła zatrudnienie między innymi owdowiała Marcjanna Trembińska, babka Aleksandra Głowackiego (późniejszy pisarz Bolesław Prus), która pomagała w sprawach gospodarczych. Mieszkała w pokoiku w oficynie, od 1850 roku z osieroconym przez matkę niespełna trzyletnim Aleksandrem. W wieku siedmiu lat chłopiec opuścił babkę i Puławy.

Renata Bartnik