Płytka podłogowa

Dar Krystyny Erbel, jeden z pierwszych przekazanych do kolekcji Muzeum POLIN po apelu o dzielenie się pamiątkami. 

Sześciokątna płytka ceramiczna. Płytka nieszkliwiona. Na licu widoczny dwubarwny wzór (w kolorach beżu i szaroniebieskim). W centralnym punkcie znajduje się szaroniebieska sześcioramienna gwiazda. Wzdłuż krawędzi biegnie szaroniebieski pas. Cała powierzchnia płytki pokryta jest przestrzennym, nierównomiernym wzorem naśladującym spękania. Na odwrocie w części centralnej widoczny jest znak producenta w postaci sześcioramiennej gwiazdy.

Krystyna otrzymała kafle od przyjaciółki, Niny Krajewskiej, niedługo przed jej śmiercią, z informacją, że zostały znalezione podczas porządkowania terenu po synagodze na Pradze. Prawdopodobnie znaleźli je studenci, którzy mieszkali u sąsiadki Niny na stancji i którzy wyprowadzając się, pozostawili kafle w pokoju; sąsiadka zaś oddała je Ninie.   

Dla Krystyny kafle były szczególne z dwóch powodów. Po pierwsze, jako pochodzące z konkretnej synagogi – rozumiała ich wartość historyczną. Synagoga praska istniała od końca XVIII w., a jej budynek, w którym modlono się aż do czasu II wojny światowej, wzniesiono w 1836 r.; uszkodzony w czasie wojny, został w końcu rozebrany w połowie lat 50. lub w 1961 r. 

Po drugie, Krystyna przechowywała kafle, pamiętając o dziewczynce, z którą miała kontakt, gdy mieszkała podczas wojny tuż przy murze getta warszawskiego, na rogu ulic Pańskiej i Żelaznej. Rodzina Krystyny otrzymała mieszkanie w kamienicy (przy Pańskiej 71?) wyłączonej z tzw. Małego Getta po 10 sierpnia 1942 r., kiedy po wielkiej akcji likwidacyjnej znacząco zmniejszono granice getta i w tej części miasta powstał fragment getta szczątkowego z szopem Duży Többens. Nowy mur przebiegał ulicami Pańską i Żelazną. Dwunasto- czy trzynastoletnia Krystyna widziała przez swoje okno wnętrze mieszkania kamienicy pozostającej po stronie getta szczątkowego; zdarzało się, że w oknie jego balkonu pojawiała się dziewczynka, rówieśniczka Krystyny. 

Z wywiadu z Krystyną Erbel („Róg Pańskiej i Żelaznej”, „Midrasz” 2017, nr 2): 

„Moja kamienica miała pod moim oknem, pod parapetem, około półmetrowy gzyms z blachą i rynnę. Ten gzyms mnie zasłaniał – to było trzecie czy czwarte piętro, wysoko, tym bardziej trudno byłoby mnie widzieć z ulicy przepołowionej murem. […]

Ona miała balkon od Pańskiej. Nie otwierała tego balkonu, tylko stała przy drzwiach, przyparta do ściany i tak bokiem się do mnie obracała. Myśmy się porozumiewały na migi. Co można na migi sobie poopowiadać? Ale sam kontakt wzrokowy… Ja byłam drobna, mała – ponieważ nie było co jeść, dzieci wojenne były dość chude – kładłam się na parapecie. Pokazywałam jej lalki, jakieś zabawki, książki. […] Nie wiem, co ona stamtąd widziała, za bardzo się wychylać nie mogłam. Uważałam też bardzo, żeby mi nic z rąk nie wyleciało, mogłam brać tylko niektóre przedmioty. Ona też mi coś pokazywała. […] 

I tak to trwało. Nawet nie potrafię powiedzieć, czy długo, czy krótko. Póki nie byłam świadkiem, jak likwidowali ten odcinek getta i ich wszystkich wyrzucili z mieszkań i rozstrzelali przy tym murze. Rozstrzelania ja już nie widziałam, bo się nie mogłam tak wychylić, słyszałam tylko. Przeżyłam to okropnie i do dziś nie mogę wracać wspomnieniami. Już nikt nie pojawiał się za szybą, a później podpalono”.

Przemysław Kaniecki