Dwór w Bohdanowie

Na obrazach Ferdynanda Ruszczyca, wybitnego twórcy modernizmu polskiego, wiele razy i w różnych odsłonach pojawia się dwór w Bohdanowie. Stary drewniany dom z bielonymi okiennicami, zatopiony w otaczającej go przyrodzie stanowił w życiu malarza miejsce wyjątkowe. Położony na Litwie, niedaleko od Wilna Bohdanów był rodzinnym gniazdem rodu Ruszczyców, ukochanym domem Ferdynanda, w którym urodził się w 1870 roku, mieszkał przez większość życia i zmarł w roku 1936.

Artysta swoją twórczość prawie wyłącznie poświęcił rodzimemu krajobrazowi. W ciągu kilkunastu lat pracy malarskiej, którą definitywnie zakończył w 1908 roku, stworzył kanoniczne dla sztuki polskiej dzieła tego gatunku. Wnikliwa obserwacja świata znalazła przejmujący wyraz malarski w postaci kreowanych fragmentów natury, starannie wykadrowanych z zastosowaniem specyficznej – podwyższonej lub obniżonej – perspektywy (Młyn nocą, Z brzegów Wilejki). Ten sposób ujęcia był efektem zainteresowania ówczesnych artystów sztuką japońską. Realistyczne widoki kryją jednak zaszyfrowane, rozbudowane, symboliczne treści. W charakterystycznej sytuacji sztuki polskiej, od której oczekiwano propagowania wartości narodowych, już około połowy XIX wieku pojawił się tak zwany pejzaż symboliczny, który rozwinął się na dobre w sztuce młodopolskiej (między innymi A. Chmielowski, W. Pruszkowski, W. Weiss, J. Pankiewicz, S. Podkowiński, J. Stanisławski). W malarstwie Ruszczyca przykładem takiego pejzażu jest jego sztandarowy obraz pt. Ziemia z 1898 roku. Również przedstawienia dworu w Bohdanowie można interpretować w szerszym kontekście biografii malarza i losów ziem na Kresach. Osadzony pośród swojskiej przyrody, na tle chmurnego nieba, solidny dom jest symbolem bezpiecznej rodzinnej przystani. Dom na terenach kresowych był też ostoją i strażnicą wartości narodowych. W jeszcze szerszym ujęciu  można postrzegać go jako metaforę ojczyzny, której grożą różne wypadki dziejowe. Kłębiące się olbrzymie chmury na obrazach Ruszczyca, przeczucie niebezpieczeństw, okazały się proroczą zapowiedzią zaistniałych wydarzeń. W czasie II wojny światowej wojska radzieckie doszczętnie zniszczyły zabudowania dworskie wraz z parkiem. Jedynym śladem dawnej, świetnej kultury jest cmentarz, na którym znajduje się grób człowieka oddanego ziemi wileńskiej, wielkiego artysty Ferdynanda Ruszczyca.

Bożena Kasperowicz