Przedwojenny elementarz

Pierwsze elementarze służące do nauki języka polskiego powstały już pod koniec średniowiecza. Za najdawniejszy znany elementarz polski uznaje się wydaną w 1570 roku Naukę krótką ku czytaniu pisma polskiego. Prawdziwy rozwój elementarzy nastąpił w XVIII wieku. Wtedy też Komisja Edukacji Narodowej powołała Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, mające zaopatrzyć w podręczniki szkoły elementarne. Twórcy podręczników zaczęli stosować nowoczesne metody uczenia czytania i pisania, na przykład rozbiór wyrazów na głoski i litery.

Elementarze nie ograniczały się do kwestii związanych z piśmiennictwem, przekazywały także wiedzę między innymi o religii, rachunkach, przyrodzie, geografii i muzyce. Ich autorzy często wydawali książki na własny koszt.

Mimo to umiejętność pisania i czytania w społeczeństwie polskim była w dalszym ciągu ograniczona. Przyjmuje się, że w 1921 roku aż 33 procent obywateli Rzeczypospolitej było analfabetami. W walce z tym zjawiskiem pomagały nowo wydane elementarze, z których największą rolę odegrała książka Mariana Falskiego. Jej pierwsza wersja ukazała się w 1910 roku, w 1921 roku autor zaktualizował swoje metody dydaktyczne i opublikował Elementarz powiastkowy dla dzieci. W okresie międzywojennym książkę Falskiego opracowano w wielu wersjach przeznaczonych dla różnych uczniów. Elementarz wydawano do roku 1982, dokonując aktualizacji (także odzwierciedlających zmiany polityczne).

Do 1931 roku analfabetyzm w Polsce spadł do 23 procent. Jednakże wciąż istniały regiony, w których przekraczał 50 procent (szczególnie na Kresach). Około 38 procent mieszkańców wsi w dalszym ciągu nie potrafiło pisać lub czytać.

Elementarz znajdujący się w zbiorach Muzeum Martyrologii „Pod Zegarem” jest niezidentyfikowany. Zachowały się wyłącznie strony 19–68. Pierwsza część podręcznika została poświęcona nauce liter i głosek, a także składaniu ich w słowa. Poziom trudności wzrastał z każdą lekcją, teksty stawały się coraz dłuższe, a słowa bardziej skomplikowane. Następna część elementarza zawierała krótkie czytanki – modlitwy, wiersze czy opowiadania. Pomocą w nauce były ilustracje, w tym kolorowe, oraz nuty.

Na stronach elementarza zachowały się ilustracje ucznia korzystającego z książki i notatki mające mu pomóc w nauce.