Portret pani w salonie

Leon Wyczółkowski był artystą wszechstronnym. Pozostawił wiele znakomitych prac, zwłaszcza pejzaży, wykonanych różną techniką, ale był też cenionym portrecistą. Po 1883 roku w jego twórczości pojawił się nowy nurt – portret salonowy. Tego rodzaju obrazy powstawały na zamówienie osób z kręgu bogatego mieszczaństwa i arystokracji. Prezentowały popularny wówczas rodzaj intymnego wizerunku indywidualnego lub grupowego, w typie scen rodzajowych sytuowanych w zaciszu domowym. W epizodach z życia establishmentu, utrzymanych w konwencji realistyczno-akademickiej, Wyczółkowski potrafił sugestywnie oddać napięcie narracyjne i kameralną atmosferę. W porównaniu z późniejszymi dzieła te nie zachwycają zastosowaną paletą barwną, ale świadczą o wrażliwości i potencjale kolorystycznym ich autora.

Podobnie jak wielu innych artystów tego czasu Wyczółkowski uległ fascynacji kulturą Dalekiego Wschodu za pośrednictwem Feliksa Jasieńskiego, jej najważniejszego orędownika w Polsce początku XX wieku. I tak jak inni, bardziej lub mniej świadomie, wprowadzał do twórczości rozwiązania artystyczne i motywy inspirowane sztuką japońską. W równym stopniu zachwycił się malarstwem impresjonistów, pod jego wpływem diametralnie zmieniając paletę barwną.

Portret pani w salonie stanowi syntezę wymienionych elementów. Gatunkowo nawiązuje do powstałych o około dziesięciu lat wcześniej portretów salonowych. Natomiast kompozycja obrazu, bogactwo wzorów i deseni, a także sposób malowania wskazują na wykorzystanie osiągnięć mistrzów wschodnich i impresjonistów. Scena przedstawia elegancką damę we wnętrzu sprawiającym wrażenie intensywnie kolorowej mozaiki. Siedząca na kanapie kobieta jest zatopiona w myślach, zatroskana po przeczytaniu listu, który trzyma w dłoni. Spogląda na widza z wyrazem rezygnacji, spotęgowanym przez bogate wyposażenie – salon wypełniają luksusowe meble, obite jedwabnymi tkaninami w kwiaty, i cenne bibeloty. Dwuznaczność sceny wydobywają zróżnicowane rozwiązania kolorystyczne – wibrująca drobnymi plamkami przestrzeń zdaje się wchłaniać tę postać w połyskującej sukni. Na mozaikowym, ciemnym tle zdecydowanie rysują się twarz i ręce modelki, oddane kilkoma większymi, jasnymi plamami. W wyrazie twarzy, geście rąk artysta skupił emocjonalny wyraz portretowanej.

Bożena Kasperowicz