Krawat

Krawat uszyty z trzech fragmentów tkaniny jedwabnej w kolorze granatowym. Na całej powierzchni tkaniny widoczny jest ozdobny wzór niewielkich kropek (grochów) w kolorze écru; powstał dzięki zestawieniu dwóch rodzajów splotów skośnych oraz dwóm kolorom osnowy. Po wewnętrznej stronie tkaniny (tej, na której widoczny jest szew) umieszczona została metka z tkaniny w kolorze czarnym, na metce widoczny znak producenta.

To szczególna pamiątka po Władysławie Szpilmanie (1911-2000), jeden z trzech ważnych dla niego przedmiotów związanych z ocaleniem z Zagłady. Jak czytamy we fragmencie wywiadu rzeki z Haliną Szpilman (F. Mazurczak, ,,Żona pianisty", wyd. Mando, Kraków 2020, s. 116, 117): ,,Zegarek, wieczne pióro i krawat przetrwały okres wojny razem z nim. Mąż miał przy sobie przez cały czas granatowy krawat w białe groszki, który kupił przed wojną. Wydawało mu się, że jeżeli założy ten krawat, to nawet jeżeli będzie na ulicy w tłumie, nie będzie wyglądał na uciekiniera, będzie inaczej odbierany. [...] Krawat oddałam do Muzeum POLIN. Uważałam, że to jest symbol dramatycznej sytuacji, w której znalazł się człowiek uciekający przed prześladowaniami. Ten krawat był jego ratunkiem, za jego sprawą mógł udawać, że wszystko jest w porządku, że nie jest uciekinierem, a normalnym obywatelem, który nie musi się niczego bać".

Władysław Szpilman był najstarszym dzieckiem Estery z domu Rapaport i Szmuela Szpilmanów. Miał trójkę rodzeństwa: siostry Reginę (ur. 1913) i Halinę (ur. 1917) oraz brata Henryka (ur. 1915).

Rodzina pochodziła z Sosnowca, pod koniec lat 30. i rodzice, i dorosłe dzieci mieszkali już w Warszawie. Władysław Szpilman pracował tu w Polskim Radiu (od 1935 r.). W stolicy zastał Szpilmanów wybuch wojny; pozostali w mieście, potem żyli w getcie. W sierpniu 1942 (podczas tzw. wielkiej akcji likwidacyjnej getta) wszyscy z wyjątkiem Władysława Szpilmana członkowie rodziny zostali deportowani do Treblinki i tam zginęli – Władysław Szpilman został wyciągnięty przez jednego ze stróżów z kolumny przed pociągiem na Umschlagplatzu. Ostatecznie wydostał się z getta i ukrywał się po aryjskiej stronie. Po powstaniu 1944 nie opuścił Warszawy razem z ludnością cywilną, ale ukrywał się do stycznia 1945 r. w ruinach metropolii.

Kiedy Polskie Radio wznowiło nadawanie, Szpilman zagrał Chopina - Nokturn cis-moll – ten sam, którego wykonanie na antenie przerwał wybuch bomby niemieckiej we wrześniu 1939 r.

Pierwszą wersję relacji Szpilmana opracował literacko Jerzy Waldorff, materiał ukazał się w postaci książkowej już w 1946 r., pod wymownym tytułem ,,Śmierć miasta". Książka stanowiła podstawę jednego z pierwszych pełnometrażowych filmów polskich po wojnie; pierwotny scenariusz napisali Czesław Miłosz i Jerzy Andrzejewski – ekranizacja w reżyserii Jerzego Zarzyckiego miała nosić tytuł ,,Robinson warszawski", niestety jej ostateczny kształt został bardzo zdeformowany (oryginalna wersja nie zachowała się), miała premierę w apogeum realizmu socjalistycznego, w 1950 r. (a nosiła tytuł ,,Miasto nieujarzmione").

Filmowa adaptacja Romana Polańskiego, pt. ,,Pianista", weszła na ekrany dwa lata po śmierci muzyka. Nowe wydanie wspomnień, które odniosło olbrzymi sukces wydawniczy na całym świecie, nosi również tytuł ,,Pianista".

Przemysław Kaniecki, współpraca Marta Frączkiewicz