Bogurodzica Eleusa [O Dostojna Matko]

Wizerunek Bogurodzicy Eleusy opatrzony epitetem „O Dostojna Matko”, występuje także pod nazwą Bogurodzica Arabska lub Bogurodzica Awaryjska. Pierwowzór ikony nie jest znany, według badaczy pochodzi z początku IV w. Najstarsze wzmianki o tym wariancie ikonograficznym na obszarze prawosławia rosyjskiego pochodzą z 2 połowy XVII w., zamieszczone we wzorniku Syjskiego Monasteru, położonego na południe od Archangielska nad Wielkim Michajłowskim jeziorem, z którego wypływa rzeka Sija. Wzorniki, zwane z grecka „hermeneie”, a na ziemiach dawnej Rusi „podlinniki”, zawierały w formie graficznej lub opisowej wskazówki i reguły malowania ikon. Wyróżnikiem tego przedstawienia jest ozdobiony obłokami (symbol nieba) maforion (nakrycie głowy) Marii i wizerunki Archaniołów umieszczone na Jej ramionach i czole (symbol Trójcy Świętej. Określenie „Dostojna” bądź „Chwalebna” lub „Matka Godna Wszelkiej Chwały” zaczerpnięto z liturgicznego hymnu ku czci Bogurodzicy, od słów: „Zaiste, godna jesteś, Matko, wszelkiej chwały” – po rosyjsku „O wsiepietaja Mati” . Są one wypisane na obrzeżu szat Bogurodzicy (na prezentowanej ikonie słabo czytelne). Hymn ku czci Bożej Rodzicielki, przypisywany żyjącemu w VI w. Romanowi Słodkopiewcy, powstał w Konstantynopolu i był uroczyście śpiewany jako dziękczynny za uratowanie stolicy Bizancjum w 626 r. przed Awarami, a w 677 r. przed oblężeniem arabskim. Pośrednio fakt ten wiąże wizerunek zawierający strofy hymnu maryjnego z określeniami „Arabska” lub „Awaryjska”. Ikona upowszechniła się w prawosławiu rosyjskim od XVIII w.

Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967