Deesis

Termin Deesis, oznaczający z języka greckiego błaganie, prośbę, ukształtował się w oparciu o teksty liturgiczne, w których Kościół ucieka się do orędownictwa świętych w błagalnej modlitwie przed tronującym Zbawicielem. Obrazowa forma Deesis występuje we wschodnim chrześcijaństwie od VI-VII w. Wraz z ukształtowaniem na Rusi wielostrefowej przegrody ołtarzowej w XVI-XVII w. Deesis stało się jednym z rzędów ikonostasu. W podstawowym wariancie przedstawienia ukazane są trzy osoby: tronujący Chrystus – Pantokrator Wszechwładca i zwracający się do niego najwięksi orędownicy człowieka: Boża Rodzicielka i św. Jan Chrzciciel, którzy reprezentują cały rodzaj ludzki. Uobecniają oni tajemnicę Wcielenia Zbawiciela (dokonaną z udziałem Bogurodzicy) i poświadczoną przez Jana (wylanie Ducha Świętego na Syna Bożego podczas chrztu w Jordanie). Na równi z podstawowym istnieją bardziej rozbudowane warianty przedstawienia, uzupełnione o postacie Archaniołów jako przedstawicieli niewidzialnego świata anielskiego, Apostołów oraz innych świętych, których układ jest zawsze jest hierarchiczny. Na prezentowanej rosyjskiej ikonie oprócz wymienionych widzimy Jana Ewangelistę, św. Mikołaja Cudotwórcę oraz Zozyma i Sawacjusza Sołowieckich. W tradycji rosyjskiego prawosławia takie przedstawienia Deesis nazywano potocznie „siedmicą” – w nawiązaniu do tygodnia. Każdy jego dzień służy upamiętnieniu świętego lub święta: niedziela jest wspomnieniem Zmartwychwstania, poniedziałek – poświęcony Siłom Niebiańskim, wtorek – dzień Jana Chrzciciela, środa – Bogurodzicy, czwartek – Apostołów i św. Mikołaja Cudotwórcy, piątek – Ukrzyżowania Chrystusa, sobota – wszystkich świętych.

Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967