Brakteat Mieszka III Starego

W 1173 roku tron krakowski i zwierzchnią władzę książęcą w podzielonej na dzielnice Polsce objął najstarszy z synów Bolesława Krzywoustego Mieszko († 1202). Przyjęta przez Mieszka tytulatura najwyższego księcia (łac. dux maximus) zdradzała jego ambitne plany polityczne zmierzające do umocnienia władzy centralnej kosztem pozycji możnowładców i książąt dzielnicowych. Służyć temu miało pomnożenie zasobności skarbu książęcego poprzez ścisły nadzór nad źródłami dochodów państwa oraz intensyfikację zysku czerpanego z emisji pieniądza. Osiągano go poprzez prowadzenie bardzo częstej wymiany monet po korzystnym dla emitenta przeliczeniu – na przykład cztery denary stare za trzy nowe. Skala przedsięwzięcia wymagała sprawnie działających mennic. Dlatego książę oddał je w zarząd żydowskim specjalistom od finansów, którzy zwielokrotnili ich wydajność dzięki zaadaptowaniu technologii brakteatowej. Polegała ona na wytwarzaniu monet na bardzo cienkich srebrnych blaszkach przy użyciu jednego stempla, pod który podkładano kilka krążków jednocześnie. Będące w użyciu denary dwustronne w krótkim czasie ustąpiły miejsca denarom jednostronnym, czyli brakteatom (łac. bractea – blaszka). Pozostałością działalności żydowskich przedsiębiorców menniczych są nienotowane do tamtego czasu w Polsce monety z hebrajskimi napisami. Polityka fiskalna Mieszka wywołała niezadowolenie możnowładców i książąt dzielnicowych, którzy w 1177 roku pozbawili seniora władzy zwierzchniej. W późniejszym czasie Mieszko jeszcze kilkakrotnie odzyskiwał tron krakowski, lecz nie zdołał odbudować znaczenia władzy centralnej. Przypisane jej dotąd prawo do emisji pieniądza od ostatniej ćwierci XII wieku było przejmowane przez możnych i lokalnych książąt. Jednym z nich stał się również Mieszko, który po utracie władzy zwierzchniej wybijał monety w dzielnicy wielkopolskiej.

Z osobą tego księcia wiąże się kilkadziesiąt typów brakteatów. Chronologia wielu z nich jest nieznana i nie wiadomo, czy są pozostałością senioralnych, czy dzielnicowych rządów Mieszka. Jednym z nich jest prezentowany tutaj brakteat z biegnącym przez środek hebrajskim napisem bracha (błogosławieństwo) rozdzielającym przedstawienie półpostaci władcy z profilu oraz ptaka o wydatnym dziobie, najprawdopodobniej orła – symbolu potęgi księcia.

Tomasz Markiewicz