Apollo strojący skrzypce

Półpostać zwróconego profilem w prawo młodego, barczystego mężczyzny ucharakteryzowanego na pasterza arkadyjskiego. Jego głowę wieńczy wieniec laurowy, twarz oblewa zdrowy rumieniec. Struktura częściowo obnażonego torsu i ramienia, z którego zsunęła się jasna tkanina płaszcza, o dość sztywno malowanych fałdach, pozwala domyślać się atletycznej sylwetki. Pukle długich włosów spływają na szyję i na ramiona. Prawą ręką trzymającą smyczek szarpie on struny dociśniętego do ciała intrumentu, lewą go dostraja. Jest to lira da braccio. Wzrok kieruje ku górze w poszukiwaniu natchnienia. Tło ciemne, z ciemnymi narożnikami nadającymi przedstawieniu kształt owalu. Czynnikiem konstuującym przestrzeń w obrazie jest skośne, ostre światło, które realistyczne modeluje umięśnione ramię mężczyzny, uwydatnia anatomię torsu. Choć trzyma skrzypce, nie kij pasterski, pastoralna konwencja przedstawienia (niezwykle popularna w szkole utrechckiej w 2. ćwierci XVII w., a później także w kręgach amsterdamskich) pozwala dopatrywać się tu aluzji do pewnego znanego wątku mitologicznego, a mianowicie służby boskiego Febusa u Adneta, w charakterze pasterza.

W kształtowanej na sposób manierystyczny ciasnej przestrzeni obrazowej zderzają się dwa typy ikonograficzne charakterystyczne dla caravaggionistów utrechckich: wizerunki muzykantów ukazanych w półpostaci i przedstawienia o tematyce pastoralnej. Ich źródeł poszukiwać należy u Bartolomea Manfrediego (1582–1622), włoskiego malarza i rysownika działającego w Rzymie w latach 1603–1622, a na grunt utrechcki przeszczepili je Dirck van Baburen (1595–1624) i Gerard van Honthorst (1592–1656), którzy utrzymywali z nim kontakty w Rzymie (Baburen przebywał w Wiecznym Mieście w latach 1617–1620, Hohthorst zaś w 1610–1620). Z kolei Granida (z 1515) Pietera Cornelisza Hoofta (1581–1647) zapoczątkowała modę na pastoralne poematy i sztuki teatralne, która szybko rozprzestrzeniła się wśród średnich i wyższych warstw społecznych. Stroje inspirowane wieśniaczymi, służące początkowo jako kostiumy na deskach teatrów, od lat 30. XVII w. weszły w powszechne użycie.

Obraz pochodzi z kolekcji Izabeli Lubomirskiej; po raz pierwszy wymieniony wśród obrazów umieszczonych w Wielkiej Sali Stołowej w Inwentarzu 1793: „Apollo ze skrzypcami i smyczkiem”.

Dominika Walawender-Musz