Męczeństwo św. Erazma

Dobrej jakości kopia obrazu Poussina z dużym wyczuciem nie tylko tematu, ale i formy powtarza namalowaną w Rzymie w 1628 roku scenę „Męczeństwa św. Erazma” (przeznaczony do bazyliki św. Piotra w Rzymie, a znajdujący się obecnie w Pinacotece Vaticana w Rzymie; wielokrotnie kopiowany). Zgaszony, rudawy koloryt obrazu jest tym, co najbardziej odróżnia go od oryginału. Kierunki ułożenia ciał zawsze znajdują powtórzenie w innych przedstawionych przedmiotach z otoczenia, dzięki czemu oglądamy wyjątkowo przemyślaną harmonię kształtów. Podobnie jest z lokalnie stosowanym kolorem, który poddany gradacji walorowej stanowi o wyczuwalnej bryłowatości postaci i wraz z ostrym, tylnym światłem buduje przestrzeń. Zastosowane środki stylistyczne przerażają jednak swym kanonicznym chłodem, gdy autor, zamiast oddać za ich pomocą dramatyzm chwili, proponuje widzowi powrót do klasycznych w wyrazie przedstawień ciał idealnie zbudowanych mężczyzn (tu ciekawe zestawienie Herkulesa i świętego). Jest to charakterystyczne dla mistrza, podobnie jak nagromadzenie szczegółów mające zaświadczać o jego erudycji. W czasach, gdy w Akademii rozgorzał „spór pomiędzy rysunkiem a kolorem” zajmujący odpowiednio zwolenników Poussina i Rubensa ten pierwszy sam twierdził o sobie: „niczego nie zaniedbałem”.

Leżący na ławie męczennik poddawany jest okrutnym torturom – oprawcy nakręcają jego wnętrzności na kołowrót. Malarz nie epatuje jednak cierpieniem, nie znajduje upodobania w realistycznym przedstawianiu rozbryzgów krwi – zastępuje ją czerwonym ornatem ze złotym haftem – symbolem krwi przelanej przez Chrystusa na krzyżu. Obok porzucona tiara biskupia – świadectwo godności torturowanego. Twarz Erazma pozostaje uderzająco niewzruszona, nieobecna. Patrzy on w górę, tam gdzie jest jego Bóg i obietnica rychłej chwały niebiańskiej uobecniana przez dwa putta, które trzymają gałązkę palmową oraz dwa wieńce z białych kwiatów i liści laurowych. Szeroko rozwinięta jest warstwa anegdotyczna obrazu. I tak, nachylający się nad świętym starzec wskazuje ręką na posąg Herkulesa wśród doryckich kolumn, jakby chciał wymusić złożenie mu hołdu. Za nim żołnierz dosiadający konia gestem ręki mobilizuje kata do mocniejszego zamachu korby. Scenie przyglądają się gapie.

Dominika Walawender-Musz