Le protecteur

Na przełomie XVIII i XIX wieku Czartoryscy stworzyli w Puławach znakomity ośrodek kultury zwany Nowymi Atenami. Okazała siedziba rodowa z cenną biblioteką, pięknym parkiem kryjącym dwie niezwykłe budowle – Świątynię Sybilli i Dom Gotycki, skarbnice pamiątek narodowych i arcydzieł sztuki – była wielkim osiągnięciem oświeconych i patriotycznych przedstawicieli arystokracji ostatnich lat wolnej Rzeczypospolitej.

Rycina przedstawia fragment ogrodu należącego do założenia pałacowo-parkowego w Puławach. Jest to jedna z kart wydanego w Paryżu w 1858 roku albumu litograficznego Armanda Théophile’a Cassagne’a Album des vues de l’Institut Alexandra du jardin et des environs de Novo Alexandra (Pulawy) dessiné d’après nature par Madame Czernof, dedykowanego carowi Aleksandrowi II. Autorka rysunkowych i akwarelowych pierwowzorów, według których wykonano litografie, Barbara z Grotenów Czernof, była nauczycielką rysunku w Aleksandryjskim Instytucie Wychowania Panien. Carski zakład edukacyjno-wychowawczy dla dziewcząt funkcjonował w skonfiskowanym po 1831 roku przez Rosjan majątku, przemianowanym na Nową Aleksandrię. W latach 50. XIX wieku artystka wykonała wiele prac ukazujących zakątki dawnej siedziby Czartoryskich i widoki okolicznych miejscowości: Parchatki, Janowca, Kazimierza. Dwadzieścia cztery prace zamieszczono w albumie widoków. Prezentują typ akademickiego landschaftu ze sztafażem, sentymentalnego w wyrazie, półamatorskiego pod względem warsztatu.

Głównym motywem kilku z nich Czernof uczyniła stare drzewa, malownicze dęby, topole, lipy. Drzewa pełniły szczególną rolę w koncepcji parku puławskiego, dzieła księżnej Izabeli z Flemmingów Czartoryskiej. Jej ogród w stylu angielskim należał do najwybitniejszych realizacji w ówczesnej Europie. Swoje przemyślenia dotyczące sztuki ogrodowej, także drzew, księżna zawarła w księdze Myśli różne o sposobie zakładania ogrodów.

Widok Le Protecteur przedstawia ponadstuletnią, ogromną topolę nadwiślańską, za którą widnieje kryty strzechą uroczy domek ogrodnika o białych ścianach. Ustawiony na pierwszym planie ogrodnik, tytułowy „opiekun”, rozmawia z napotkanym włościaninem zapewne o szkodach, jakie wyrządziła niedawno przeszła burza. Ucierpiała od niej także wiekowa topola, której złamany potężny konar i gałęzie leżą na ziemi.